Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Akseptor aralashmalar.
Aralashma sifatida uch valentli indiy olinsa 
yarim o‘tkazgich o‘tkazuvchanligining xarakteri o‘zgaradi. Bu holda indiy 
atomi qo‘shni atomlar bilan juft elektronli normal bog‘lanish hosil qilishi uchun 
unga bitta elektron etishmaydi. Natijada kovak hosil bo‘ladi. Bu holda 
kristalltagi kovaklar soni aralashmaning atomlari soniga teng bo‘lib qoladi. 
Bunday aralashma akseptor aralashmalar deb ataladi. 
Shuni aytib o‘tish kerakki, yarim o‘tkazgich asboblarda asosiy bo‘lmagan 
tok tashuvchilar o‘tkazuvchanligi katta ahamiyatga ega. Ularning hosil bo‘lishi 
va tugatilishi rekombinasiya markazlari deb atalgan joylarda sodir bo‘ladi. 
Bunday markazlar vazifasini donor yoki akseptor elementlarning tugunlari- 
atomlari bajaradi. Shuning uchun begona elementlarning miqdori ortishi bilan 
rekombinasiya markazlari ham ko‘payadi va asosiy tok tashuvchilarning 
yashash vaqti qisqaradi. Bu hol begona elementning miqdori va turini tanlashda 
albatta hisobga olinishi kerak. 
Shunday qilib, biz yuqorida tanishgan o‘tkazuvchanlik turlarini hosil 
qilish usuli va uni tushuntirish juda yuzagi va taqribiydir. Ular asosan zonalar 
nazariyasi bilan tekshiriladi va miqdor o‘lchovlari kiritiladi. [1,2] 
 
3.1.3. Triodlar va tranzistorlar.
 
Ikki elektrodlielektron va yarim o‘tkazgichli asboblar boshqarilmaydigan 
asboblardandir. Ulardan o‘tayotgan to‘g’ri tok berilgan kuchlanishga va asbob 
bilan ketma-ket ulangan qarshilikni qiymatiga bog‘liq. Lekin elektrovakuum va 
yarim o‘tkazgichli asboblarga konstruktiv o‘zgartirishlar kiritib, ularning tokini 
berilgan kuchlanishga va nagruzka qarshiligiga bog‘liq bo‘lmagan holda 
o‘zgartirish mumkin. Buning uchun qo‘shimcha uchinchi elektrod kiritiladi. 
Anod va katod oralig‘iga boshqaruvchi to‘r deb ataluvchi qo‘shimcha elektrod 
joylashgan elektrovakuum lampa triod deyiladi. 
To‘r elektronlar oqimi chiqaruvchi silindrsimon katodni ma’lum masofada 
qurshab olgan spiral shaklida yasaladi va uning diamentri to‘r spiralining 
diametridan ancha katta bo‘ladi. 
Katodga yaqin joylashgan to‘r uning atrofida musbat yoki manfiy elektr 
maydoni hosil qiladi va katoddan chiqayotgan elektronlar oqimini yo 

---

153 
kuchaytiradi yo kuchsizlatiradi. Anodga etib borgan elektronlan anod tokining 
miqdorini aniqlaydi. Shuning uchun to‘r potensiali U
t
asosiy anod kuchlanishi 
U
A
bilan birga anod tokining qiymatini boshqaruvchi qo‘shimcha kuchdir. Agar 
to‘r kuchlanishi U
T
>0 bo‘lsa, katod atrofidagi elektr maydonning kuchlanganligi 
ortib, katoddan uchub chiquvchi elektronlar oqimi ko‘payadi. Anod kuchlanishi 
U
a
ortmagan holda anod toki qiymati ma’lum miqdorgacha ortadi. Agar to‘rga 
manfiy kuchlanish berilsa elektronlar oqimi sezilarli darajada kamayadi, bunda 
anod toki ham ma’lum miqdorgacha kamayadi. To‘r kuchlanishi ma’lum 
qiymatga erishganida, anod kuchlanishining har qanday qiymatida anod toki 
nolga teng bo‘lib qoladi. Bunda to‘rning elektr maydoni elektronlarning oqimi 
anodga yetmay, katodga qaytadi. 
Anod toki uzluksiz va katta tezlikda boshqarilishi mumkin. Lampadagi 
elektronlar harakatining inersiyasi bo‘lmaydi. Shu sababli triodlar aloqa 
texnikasida, radiotexnikada va televideniyada quvvatli, yuqori chastotali 
signallarni kuchaytirish uchun keng qo‘llaniladi. 
Hozirgi vaqtda vakuum elektronikasining o‘rnini unversalroq va kichik 
hajmliroq bo‘lgan yarim o‘tkazgich texnikasi egallamoqda. 
Yarim o‘tkazgichli triod elektron asboblarning bir turi bo‘lib,