Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Asb
ob
tizi
mi
 
Shartli belgisi 
Tok
 t
u
ri
Ch
ast
o
ta
 
d
ia
p
azon
i 
 
Ay
la
n
tir
u
vc
h
i 
mom
en
t 
ten
gl
amas
i 
 
S
h
k
a
la 
ten
gl
amas
i 
An
iqli
k
 
k
la
ss
la
ri
Va
zif
asi
 
M
α
 mex
 
M
α
 el
 
ME 
−
0 
BswI 
KX 
0,1;0,2;0,
5 
A, V, 
Ω
, G 
−
0 
BswI 
KX 
-//- 
-//- 
EM 
~ 
kHz 

d
dL
I
2
2
1
KX
2
 
0,5;1;1,5 
A, V, 
Hz, 
φ
ED 
~ 
Bir 
necha 
o‘n 
kHz 
larda 

d
dM
I
I
2
,
1
2
1
KX
1
X
2
 
0,05;0,1;
0,2 
A, V, 
W, Hz, 
φ
FD 
~ 
- // - 
KI
1
I
2
 
KX
1
X
2
 
0,5;1;1,5 
-//- 
ES 
~ 
MHz 

d
dC
U
2
2
1
KX
2
 
0,5;1;1,5 
V 
I 
~ 
50 Hz 

sin
2
1
Ф
cfФ
KN 
1;1,5;2 
W, Wh 
Kuchlanishni o’lchashning o’ziga xos uslublaridan biri bir o’lchov uchun 
to’g’ri kelgan asbob boshqasi uchun umuman yaramasligi mumkinligidir. Shu 
munosabat bilan o’zgaruvchan va o’zgarmas tok zanjirlarida kuchlanishni 
o’lchashda qo’llanadigan asboblar mexanizmlari va ularning o’lchov 
imkoniyatlari xaqida ma’lumot beruvchi quyidagi jadvalni ko’rib chiqamiz.

---

105 
2.2.3-jadval. 

---

106 
Magnitoelektrik mexanizmli o‘lchash asbobi quyidagi konstruktiv tuzilishga 
ega: 2.2.1-rasm. 
2.2.1-rasm. Magnitoelektrik o‘lchash asbobi. 
Magnitoelektrik o‘lchash asbobi 1-doimiy magnit; 2-magnit qutb 
uchliklari; 3-o‘zak; 4-chulg‘am (qo‘zg‘aluvchan ramka); 5, 6-o‘q; 7, 8-
spiralsimon prujinalar; 9-strelka; 10-posongilardan tuzilgan. 
Ramkadan o‘tayotgan tok bilan doimiy magnit maydonining o‘zaro 
ta’sirida ramkani harakatga keltiruvchi juft kuch 
F=BIlw
hosil bo‘ladi. 
Ifodadagi 
V
-qutb uchliklari va silindrsimon o‘zak oralig‘idagi magnit 
induksiyasi; 
w
-ramkaning o‘ramlar soni; 
l
- magnit maydonida joylashgan ramka 
faol qismining uzunligi; 
I
-ramkadan o‘tadigan tok. Bu kuchlarning yo‘nalishi 
chap qo‘l qoidasiga binoan topiladi va ular hosil qilgan aylantiruvchi moment 
quyidagicha ifodalanadi: 
,
BswI
BIlbw
Fb
2
b
F
2
M




(5.1) 
bu erda 
b
-ramkaning kengligi; 
s
-ramkaning yuzasi. 
Aylantiruvchi moment ta’sirida ramka o‘q atrofida aylanganida spiral 
prujinalar buralib teskari ta’sir etuvchi moment 
M

–hosil qiladi.
,
W
М





(5.2)

---

107 
bu erda 
W
-solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment bo‘lib, spiral 
prujinaning materiali va o‘lchamlariga bog‘liq; 

 
- ramkaning burilish burchagi 
(asbob ko‘rsatkichining shkala bo‘ylab surilishini ko‘rsatadigan burchak yoki 
bo‘laklar soni.) 
Ramkaga ta’sir etayotgan ikki moment (aylantiruvchi va teskari ta’sir 
etuvchi) o‘zaro tenglashganda (
M=M

) ramka harakatdan to‘xtab, muvozanat 
holatida bo‘ladi (yoki bu holatni asbob qo‘zg‘aluvchan qismining turg‘un 
muvozanat holati deyilali) 

W
BswI

,
(5.3) 
bundan
I
W
Bsw


(5.4) 
Oxirgi ifoda magnitoelektrik o‘lchash asboblarining shkala tenglamasi deb 
ataladi. Agar magnit induksiyasi 
B
ni, ramkaning yuzasi 
S
ni, uning o‘ramlar 
soni 
w
va solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment 
W
larning o‘zgarmasligini
hisobga olib, 
Bsw/W=S
I
desak, u holda 
S
I
ni o‘lchash mexanizmini tok bo‘yicha 
sezgirligi deyiladi, ya’ni
S
I
=const.
SHuni hisobga olib, (5.4) ni quyidagicha yozish mumkin: 

α
= S
I
I,
(5.5) 
ya’ni ramkaning burilish burchagi 
α
o‘lchanadigan tokning qiymatiga 
to‘g‘ri proporsional, bundan chiqadiki, tokning yo‘nalishi o‘zgarsa, 
α
ning ham 
yo‘nalishi o‘zgaradi. SHu sababli magnitoelektrik o‘lchash asboblari o‘zgarmas 
tok zanjirida ishlatiladi va ularning shkalasi bir tekis darajalanadi.