Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Faza rotorli asinxron motorni ishga tushirish. 
Turli mashina va 
mexanizmlarni harakatga keltirish uchun, iloji boricha, qisqa tutashtirilgan 
rotorli motorlar tanlash tavsiya qilinadi. Faza rotorli motorlarning esa tuzilishi 
murakkabroq, narxi qimmatroq bo‘lgani uchun ularni faqat chastotasi 
rostlanadigan ba’zi kranlarda, prokat stanlarida, press va maxovikli qurilmalarda 
qo‘llash maqsadga muvofiqdir. 
Bunday motorlarning maksimal momenti 
bo‘lib, 
ularning ishga tushirish toki maxsus rezistor bilan chegaralanadi. Bu rezistor bir 
necha pog‘ona aktiv qarshiliklardan iborat bo‘lib, motorni ishga tushirishda bu 
qarshiliklar rotor zanjiriga kiritilgan bo‘lishi lozim. Motor aylanish 
chastotasining ortib borishi bilan qarshilik pog‘onalari rotor zanjiridan chiqarib 
boriladi. Rotor zanjiriga kiritiladigan tashqi aktiv qarshilikni ko‘paytirish bilan 
ning qiymati ortib boradi. Bundan 
ning qiymati o‘zgarmay, 
ning 

---

287 
ko‘payishi tomon surila boshlaydi. Rotor zanjiridagi aktiv qarshilikni 
gacha ko‘paytirib borilsa, ishga tushirish toki 
gacha kamayib, ishga tushirish momentining qiymati esa aylantiruvchi 
momentning maksimal qiymatigacha ortib boradi. 
Demak, 
bo‘lganda 
bo‘lib, 
bo‘ladi. 
Agar 
qiymatini 
qilib, uni yana ko‘paytirib borils, u holda 
qiymatining kamayishi bilan 
ham kamayib boradi (5.3.7-rasm).
5.3.7-rasm. Asinxron motorning rezizstor xarakteristikalari 
5.3.7-rasmda ko‘rsatilgan rezistor xarakteristikalarning soni rotor 
zanjiridagi ishga tushirish rezistorining pog‘onalar soniga teng qilib olingan. 
SHunday qilib, rotor zanjiridagi aktiv qarshilikni o‘zgartirish bilan ishga 
tushirish toki va momentini osongina o‘zgartirsh hamda turli rezistorli mexanik 
xarakteristikalarga ega bo‘lish imkoni faza rotorli motorning asosiy 
afzalliklaridan 
hisoblanadi. 
Faza 
rotorli 
motorning 
ishi 
rezistorli 
xarakteristikadan tabiiy xarakteristikaga o‘tkazilganda, u xuddi qisqa 
tutashtirilgan rotorli motor singari ishlay boshlaydi. -rasmda keltirilgan mexanik 

---

288 
xarakteristikalaring ish qismi to‘g‘ri chiziqqa yaqin bo‘lgani uchun rotor 
zanjiriga kiritilgan rezistor pog‘onalari qarshiligini parallel qo‘zg‘atishli 
o‘zgarmas tok motorniki singari grafik usulda aniqlash mumkin. koordinatalari, 
masalan, 
bo‘lgan ikki nuqtani tutashtirish bilan 
asinxron motorning tabiiy xarakteristikasi olinadi.
Faza rotorli motorni ishga tushirishda, ya’ni 
bo‘lganda 
bo‘lsa, rotor zanjiridagi aktiv qarshilik o‘zining 
nominal qiymati 
ga teng bo‘ladi. Bunda quyidagi proporsiyani tuzish 
mumkin, ya’ni 
. Agar 
bo‘lsa 
bo‘ladi. 
Demak, rotor zanjiridagi aktiv qarshilikning nisbiy birlikdagi miqdorini 
sirpanish bilan aniqlash mumkin. Motorning nominal qarshiligi esa quyidagicha 
aniqlanadi: 
, (11.17) 
bunda
– uzuq chulg‘amining ikki fazasi orasidagi E.Yu.K; 
– rotorning nominal toki. Motorning 
va 
qiymatlari katalogda 
berilgan bo‘ladi. 
Ishga tushirish tokini nominal tok qiymati 
gacha chegaralovchi rotor 
zanjirining to‘la aktiv qarshiligi faza rotorli motorning nominal qarshiligi deb 
ataladi va 
bilan belgilanadi. Demak, rotor chulg‘amining har bir fazasidagi 
aktiv qarshilikning qiymati 
bo‘ladi. Rezistor pog‘onalarining 
qarshiliklari ham ishga tushirish grafigidan foydalanib, yuqoridagi ifoda asosida 
aniqlanadi. [1,9]