Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana

 va vertikal integratsiya
Gorizontal integratsiya - bu o'sishga erishish uchun bir xil sanoat darajasidagi 
korxonalarni birlashtirish strategiyasi, vertikal integratsiya esa turli bosqichlarda 
operatsiyalarni tartibga solish va ularni birlashtirish orqali o'sishdir. Biroq, ular 
orasidagi farqlar quyidagicha: 

---

23 
Korxonani kengaytirish maqsadida yangi investitsiyalarni jalb qilish 
mumkin. Bunda ta`sischilarning ulushi o`zgarishi hatto mulkchilik shakli ham 
o„zgarishi mumkin. 
Bevosita investitsiyalar deb, korxonaning o`ziga to`g`ridan to`g`ri sarmoya 
kiritilishiga aytiladi. Bunda sarmoyalar moddiy, moliyaviy va nomoddiy 
ko„rinishda bo„lishi mumkin.
Bilvosita investitsiyalar esa qimmatli qog`ozlar orqali investitsiya kiritish 
hisoblanib, moliyaviy sarmoyalar hisobiga amalga oshiriladi. 
Kompaniya kengayishni istasa, buni qo„shimcha investorlarni jalb qilish, 
kredit olish, yoki daromadini qayta investitsiyalash hisobiga amalga oshirishi 
mumkin. Shuningdek, kengayish yangi korxonalarni barpo qilish, bor korxonani 
sotib olish hamda bor kompaniya bilan birlashish hisobiga amalga oshishi mumkin. 
Yashil dala (green field) investitsiyalari noldan boshlab loyihalashtirilgan 
investitsiyalarga nisbatan qo`llaniladi. Mavjud biznesni sotib olish yoki uni qayta 
tashkil qilishdan farqli ravishda yashil dala investitsiyalari yangi, zamonaviy va 
innovatsion loyihalarga nisbatan ko„proq qo`llaniladi.
Biznesning qo`shib olinishi bu mavjud biznes kengayish maqsadida boshqa 
shu tarmoqdagi korxanalarni sotib olishi yoki yangi bozorga kirib borishda yangi 
o`zining korxonasini noldan tashkil qilish o`rniga mazkur bozordagi korxonani sotib 
olishidir. Odatda, yirik korxona mayda korxonalarni qo„shib olishi hisobiga 
kengayib boradi, raqobatchilaridan xalos bo„ladi. Jahon amaliyotida bu kabi yirik 
xaridlar ko„p uchraydi. Masalan, “Pfizer” kompaniyasi “Warner-Lambert”ni 90 
mlrd. (1999), “Pharmacia Corporation”ni 59.515 mlrd. (2002), “Wyeth”ni 64.5 
mlrd. AQSh dollari miqdorida (2009-2012) xarid qilgan. 

---

24 
7-rasm
. Gorizontal birlashtirish namunalari 

---

25 
Bizneslarning birlashishi esa biznesning qo`shib olinishidan farqli ravishda 
korxonalar bitta korxonaga birlashadi va ikki korxona aksiyadorlarini yangi umumiy 
korxonaning egasiga aylanadi. Odatda, bizneslarning birlashishi kuchsizroq 44 
korxonalarning kuchli korxonaga nisbatan ittifoqi bo„lib, birgalikda unga qarshi 
raqobatlashish imkoniyatini oshiradi. Ba‟zan ta‟sischi biznesdan chiqishni istashi 
yoki majbur bolishi mumkin. Bunda mulkchilik shaklidan kelib chiqib, kompaniya 
a‟zolari yoki tashqi investorlarga aksiya yoki ulushi sotilishi mumkin. Ammo bu 
holatda insider ma‟lumoti qoidasiga amal qilinishi lozim. Agar bu sotish shubhali 
yoki qalloblik qilingan deb topilsa, insider ma‟lumotining suieste‟mol qilinishi 
bo„yicha ayblov qo„yilishi mumkin. Ba‟zida kompaniyani tashkil qilgan shaxs ham 
kompaniyadan haydalishi mumkin. Masalan: “Apple” asoschilaridan biri Stive Jobs 
bu kompaniyani1976-yilda tashkil qiladi, 1980-yillarning boshlarida shaxsiy 
kompyuterlar bozorida yetakchiga aylanadi. Shaxsiy kompyuterlar bozorini 3 yilda 
1 milliarddan ortiq yillik savdoga ega bozorga aylantiradi. Ammo keyinchalik 
raqobatchilarning kuchayishi hisobiga “Apple” bozordagi mavqeyini boy beradi. 
Natijada Jobs uni 1985-yil tark etishga majbur bo„lgan. Barcha aksiyalarini sotib, 
o„rniga yangi “NEXT” va “PIXAR” kompaniyalarini tuzadi. Jobs bu yangi 
kompaniyalari bilan yana muvaffaqiyatga erishadi, ammo Jobsiz qolgan “Apple” 
tanazzuldan chiqib keta olmaydi. Keyinchalik Jobs 1996-yil yana “Apple”ga 
qaytadi. “Apple” Jobsning “NEXT” kompaniyasini qo„shib oladi. “Apple”ga 
qaytgan Jobs kompaniyani qayta qurishga yangi vision, missiya va maqsad yo„lida 
yangi rivojlanish strategiyasini tuzib chiqadi. Natijada “Apple” yana serdaromad 
innovatsion kompaniyaga aylanadi. 

---

26 

---