3–мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: Ғарб фалсафаси режа

“Экзистенцион фалсафа”
ривожланди. 
Экзистенция – мавжуд бўлмоқ демакдир. Экзистенциализм хилма – хил йўналишдаги 
таълимотларни инсоннинг маънавий дунѐси, инсон тақдири, эркинлиги ғоялари асосида 
умумлаштирди. Экзистенциализм вакиллари 2 йўналишига бўлинадилар. 
1) Дунѐвий (Хайдегер, Сартр, Камю). 
2) Диний (Ясперс, Марсель) 
Хайдегер, Сартр, Камюлар
нинг таълимотига кўра инсон ўзининг яратиш 
жараѐнини ўзи эркин амалга оширади. Инсоният олдида улкан имкониятлар мавжуд 
бўлиб, уларнинг қайси бирини танлашда у эркиндир. Демак, инсон ўз моҳиятини ўзи 
эркин белгилайди, унинг Ким бўлиб етишишини фақат унинг ўзига боғлиқ. Инсонга 
берилган имкониятларни танлаш ниҳоятда маъсулиятлидир. Чунки бунда инсон ўзи, 
бошқариш ҳамда уни ўраб турган оламни ҳам қайта яратади. 
Диний экзистенциализм вакиллари фикрича, инсон ўз эркин фаолияти давомида 
худога қараб унга етишиш учун коинот томон ҳаракат қилади. Хақиқий эркинлик инсонга 
тахликали онларда, ташвишда, ѐлғизликда намоѐн бўлади. ―Таҳлика‖, масъулият соф 
эркинликнинг ўзидир, фақат шундай шароитда инсон ўзини бўлалигича англайди. Ҳаѐт, 
ўлим, қўрқинч, дахшат тушунчалари бу таълимотнинг марказий тушунчаларидир. Булар 
фикрича, олам маъносиз, ва уни билиб бўлмаслиги абадий, инсон умри ўткинчи 
бўлганлиги учун ҳам даҳшатлидир. 
Феноменология фалсафаси
– ХХ аср фалсафасидаги йўналиши. Асосчиси 
Гуссерль.
Феноменологиянинг манбаи онгда амал қиладиган тажрибадан ва 
тарихийликдан ташқари ғоявий моҳиятларни қайта кўриб чиқишдан иборат. Фалсафий 
онгни натуралистик моҳиятлардан озод қилишга қаралган. 
Феноменологиянинг марказий тушунчаси онгнинг ―интенционаллиги‖ (унинг 
объектига йўналтирилганлиги) – ―субъектсиз объект йўқ‖ деган субъектив идеалистик 
тамойилни мустахкамлашдан иборат. 
Гуссерль Ушбу муаммони ҳал этиш мақсадида ўз феноменологиясига онг 
моҳиятини тавсифлашга қаратилган Янги фанга асос солди. Феноменологик методнинг 
талаблари қуйидагилардан иборат: 1) ореноменологик редукция, яъни объектив воқеликка 
9
Ўша жойда. 245-б. 
10
Ўша жойда 226-б. 

---

оид бўлган ва ―соф‖ (яъни субъектив) тажрибадан ташқарига чиқадиган муҳокамаларга 
йўл қўмаслик; 
Трансцендентал редукция, яъни билиш субъектини реал, социал, психофизиологик 
вужуд деб эмас, балки ―соф‖ трансцендентал онг деб қараш. Шу маънода 
Феноменологияда фалсафа ―соф моҳиятлар‖ ни ўрганувчи фан бўлиши лозим, дея даъво 
қилишади ва у реал фактларни ўрганишга қарама – қарши йўналади.