3–мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: Ғарб фалсафаси режа

Натурфалсафий давр
(эр.ол. VI аср) Иония натурфалсафаси деб аталган 
мактабнинг вакиллари бўлган Толис (Фалес), Анаксимандр ва Анаксименлар билан 
бошланади. Уларнинг ҳар уччаласи Кичик Осиѐдаги юнон шаҳар-давлати бўлган 
Милет 
шаҳрида
туғилган эди. Милетлик мутафаккирлар биринчи бўлиб Коинотни уйғун 
равишда тузилган, ўз-ўзидан ривожланувчи ва ўзи томонидан бошқариладиган тизим 
сифатида тасвирлашга уриндилар. Олам ҳеч қандай худолар ва ҳеч қандай одамлар 
томонидан яратилган эмас. У доимо мавжуд бўлиши лозим. Уни бошқараѐтган 
қонунларни инсон тушуниб етиши мумкин. Уларда ҳеч қандай тушуниб бўлмайдиган, 
сирли нарса йўқ. Шундай қилиб, дунѐни диний-афсонавий тушуниш йўлидан уни инсон 
ақли воситасида тушунишга ҳал қилувчи қадам кўйилди. 
Биринчи файласуфлар ноилож равишда барча ашѐларинг биринчи ибтидоси, 
биринчи сабаби нима, деган саволга дуч келишлари муқаррар эди. 
Фалес ва 
Анаксименлар
фикрича, ҳамма нарсалар пайдо бўлиб, пировардида яна унга айланадиган 
бирламчи жавҳар табиатнинг тўрт асосий ҳодисасидан бири бўлмоғи лозим эди. Фалес бу 
нарсада устунликни сувга берган бўлса, Анаксимен ҳавога берди. Фалеснинг (мил. йил 
624-547йй.) оламнинг асосини сув ташкил қилади, деб билишига сабаб, унинг кўз олдида 
сувнинг ҳайвонот, наботат ва инсоният ҳаѐтида ҳал қилувчи ўрни ва аҳамияти гавдаланар 
эди. Фалес денгизнинг кемалар, савдо-сотиқ ишлари; дарѐларнинг, масалан, Нилнинг 
деҳқончиликдаги муҳим аҳамиятини кўрар, мушоҳада этар, айниқса, ѐмғирнинг экин-

---

тикин ишлари учун ҳаѐтбахш ҳислатлари уни ҳайратга солган эди. Шунинг учун У ҳамма 
нарса сувдан пайдо бўлади ва ҳамма нарса сув шаклига айланади, дейди.
Фалеснинг дўсти, иониялик 
Анаксимен
(мил. авв.588-525йй.) бўлса, борлиқнинг 
асосида ҳаво ѐтади, деб ҳисоблайди. Унинг фикрича, табиатдаги ҳамма табиий ҳодисалар 
ҳавонинг қуюқланиши ѐки суюқланишидан ҳосил бўлади. Ҳавонинг суюқланиши уни 
ўтга, оловга; қуюқланиши эса уни шамолга, булутга кейин эса сувга, ерга, оқибатда тошга 
айлантиради.
Аммо табиат ҳодисаларини мажҳул назарий идрок қилиш бобида