|
Bola
shaxsining
atrof-muhitni
hissiy
bilish
jarayoni3
Falsafiy-psixologiknuqtayinazardan
bola
biliminingmanbayisezgi
dir.
Chunki bola atrof-muhit haqidagi dastlabki bilimlarni o‘z sezgilaridan
oladi. Bolaning atrof-muhit haqidagi boshqa birmuncha murakkab bilimlari mana
shu
dastlabki
boshlang‘ich
bilimlari
asosida
vujudga
keladi.
Demak, bolani tabiiy va antropogen muhit bilan bog‘lovchi eng birinchi
yo‘l
ham
atrof-muhitdagi
obyektlar
va
hodisalarni
sezishd
ir.
Atrof-muhitdagi obyektlar va hodisalarni
idrok etish
sezishga nisbatan
birmuncha murakkab jarayon. Idrokning sezishdan farqi shundaki, unda
atrof-muhitdagi obyektlar yoki hodisalarning ayrim xossalari emas, balki
obyektlar yoki hodisalar butun holda aks etadi. Boshqacha ifodalasak,
1-bosqich
2-bosqich
3-bosqich
Atrof-muhitdagi obyektlar va
hodosalarni sezishi
Atrof-muhitdagi obyektlar va
hodosalarni idrok etishi
Atrof-muhitdagi obyektlar va
hodosalarni tasavvur qilishi
Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarning atrofmuhitni hissiy bilish jarayoni
obyektlar yoki hodisalarning yaxlit manzarasi, tasviri vujudga keladi.
39. Qarang: Umarova M.X. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda atrof-muhitga
mas’uliyatli munosabatni shakllantirish uslubikasi: Pedagogika fanlari nom zodi....
diss.
-
Т.,
2009,
-
25-b.
184
Masalan,
yomg‘ir,
qor
manzaralari
va
h.k.
Atrof-muhitdagi
obyektlar
va
hodisalami
hissiy
bilishning
yana
bir
shakli
tasavvurdir.
Tashqi muhit ta’siri natijasida bosh miya qobig‘ining
muayyan
qismidapaydobo‘lganqo'zg‘alish,
ya’ni
sezishva
idrokma’lum
muddatgacha
o'z
izini
qoldiradi.
Demak,
tasaw
ur
atrof-muhitdagi
obyektlar va hodisalarning xuddi shu onda idrok qilinmaydigan, biroq
miyada qolgan, ko‘z oldiga keltirilgan manzara, qiyofa-tasvirlarning
tiklanishi
yoki
manzarali
xotiradir.
Tasawur bilimlami saqlash va mustahkamlashga xizmat qiladi, ayni
paytda obyektlar va hodisalarning xususiyatlarini bilib olishda, ya’ni
umumlashtirishda ham muhim o‘rintutadi. Tasavvurdagi umumlashtirish
xususiyati aqliy bilishning, boshlang‘ich ekologik tushunchalaming tashkil
topishiga
katta
yordam
beradi.
Xususiy tasavvurlar atrof-muhitdagi aniq obyektlar tasviri, manzarasidir. Bu
tasavvurlar
aniq
obyektlarni,
masalan,
aynan
daraxtni,
yo‘lni,
ko‘prikni, sovni, ariqni, ko‘chani, mahallani aks ettiradi. Xususiy tasavvurlar ayni
paytda
ko‘cha
yoki
mahalla
hududining
tabiati
va
kishilar
hayotini ham aks ettiradi. Natijada bola ongida muayyan hududlaming
hajmdor yoki hajmsiz, rangli yoki rangsiz, aniq yoki noaniq shakldagi
manzaralari hosil bo‘ladi va bu jarayon vaqt va tajribaga bog‘liq holda
tiniqlashib
boradi.
Demak,
maktabgacha
ta’lim
yoshidagi
bolalarni
atrof-muhit
bilan
tanishtirish jarayonida ularning hissiy bilishiga tayanilib ish ko‘riladi va
shu asosda atrofdagi muhit hamda uning har bir tarkibiy qismining tabiat
va inson hayotida tutgan o‘rni haqida aniq bog‘lanishli misollar keltirilib,
tegishli munosabat va madaniyat tarkib toptiriladi
Ekologik ta’lim va tarbiyaga doir mavjud tadqiqot ishlarida tavsiya
etilishicha, bu borada quyidagi shakl, uslub va vositalardan foydalanish
maqsadga muvofiq: tushuntirish, ko'rsatmaliT amaliy; induktiv va deduktiv,
reproduktiv,
muammoli;
suhbat,
savol-javob;
hadislar.
hikoyalar,
rivoyatlar, maqolalar o‘qib berish, qayta hikoya qilish; izohlash, ko‘zdan
kechirish; kuzatish; qiyoslash va taqqoslash; tasavvur qilish; ishontirish,
ibrat olish uchun misol va namuna keltirish; talab qilish, odatlantirish va
rag‘batlantirish; o‘yinlar, shu jumladan, improvizatsiyalarda ishtirok etish,
kolleksiyato‘plash, sayr, ekologik kechalar, ekologiya haftaligi vaboshqalar
(11-rasm).
Shakllar
U
slublar
Vositalar
Tabiat
burchagidagi
ishlar;
sayr:
ekologik
kechalar:
ekologiya
haftaligi;
shoirlar
va
olimlar
bilan
uchrashuvlar;
sahnako‘rinishlari;
kattalarga
yordam;
bellashuvlar
Kuzatish;
tushuntirish;
tabiat
go‘zalliklaridan
zavqlantirish;
tajriba;
bolalarni
gapirtirish;
nutqiv-mantiqiy
masalalar
vechish;
suhbat;
ekologik
o‘yinlar;
didaktik
o'yinlar
Hadislar;
rivoyat
va
hikoyatlar;
she'rlar
yod
olish;
pand-nasihatlar;
maqol
va
matallar;
topishmoqlar;
ertaklar;
loto;
labirint;
rebus;
videoroliklar
Do'stlaringiz bilan baham: |
