Бухгалтерия ҳисоби назарияси

 
8.3. Ҳисоб сиёсати ва унинг хўжалик юритувчи субъектлар 
фаолиятидаги аҳамияти 
Интеграция туфайли амалдаги ҳисоб тизимимизга уларни бухгалтерия 
ҳисобини замон талабларига мос ва хос равишда такомиллаштириш учун 
қўллаш зарурий шарт бўлган янги атамалар, тушунчалар ҳамда қарашлар 
кириб келди. Бундай қарашлар туфайли собиқ иттифоқ тизимидан чиқиб, 
мустақилликка эришган давлатларда сезилмаган ҳолда амалдаги ҳисоб 
тизимини янгилаш ва қайта ташкил қилиш муаммоси пайдо бўла бошлади. 
Бу муммони бартараф қилиш учун маутасқил давлат манфаатларидан 
келиб чиқиб, ҳудудий менталитет ва иқтисодий шароитни ҳисобга олган 
ҳолда жаҳон андозаларига мос келувчи ҳисоб тизимини яратиш ётар эди. 
Ҳисоб 
тизимининг 
асосий 
ядросида 
макроиқтисодиёт 
ва 
микроиқтисодиётнинг тараққий этишида асосий маълумот манбайи бўлган 
ҳамда уларни боғловчи сифатида юзага келадиган бухгалтерия ҳисоби 
тизими туради. Вужудга келган муаммони бартараф қилиш натижасида 
собиқ иттифоқ давлатларининг ҳар бирида алоҳида мустақил ҳисоб сиёсати 
шакллана бошлади. 
Биринчи марта ҳисоб сиёсати халқаро миқёсда 1973- йилда тан олинди. 
Ўша йили Бухгалтерия Ҳисобининг Ҳалқаро Стандартлари Қўмитаси 
томонидан «Ҳисоб сиёсатини очиб бериш» номли стандарт ишлаб чиқилди. 
Шундан бошлаб то шу кунгача ҳисоб сиёсати тўғрисида ҳар хил қарашлар 
натижасида турлича таъриф бериб келинмоқда. 
Бу атама республикамиз ҳисоб тизимида 1998- йил 26- июлдаги 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Молия 
Вазирлигининг 
17-07/86-сонли 
йўриқномаси билан бухгалтерия ҳисоби миллий стандартининг 1-сонли 
«Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот» стандартида ўз ифодасини топди. 
Ушбу стандартда ҳисоб сиёсатига таъриф берилмаган бўлсада, лекин у 
республикамиз иқтисодиёти ва фанида «Ҳисоб сиёсати» атамасини 
қўллашнинг биринчи асосий манбаларидан ҳисобланади. 
«Ҳисоб сиёсати» — бу бухгалтерия ҳисобини ташкил қилишда 
умумқабул қилинган меъёрий ҳужжатлар, тамойил ва усулларни хўжалик 
юритувчи субъект ўзининг хусусиятларига мос ҳолда қўллашини ифодаловчи 
ҳуқуқий кучга эга бўлган ҳужжатлар мажмуасидир. 
Хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий - хўжалик фаолияти 
доиравий айланишдаги биринчи мавзуда кўриб ўтганимиздек, учта катта 
босқични ўз ичига олади, яъни таъминот; ишлаб чиқариш; сотиш. Хўжалик 
юритувчи субъектларда ташкил қилинган бухгалтерия ҳисоби мана шу учала 
босқични кузатади, таҳлил қилади, улар тўғрисида маълумот тўплайди ва 
бошқарувни бу маълумотлар билан таъминлайди ҳамда бу босқичлардаги 

---

112 
жараёнларнинг кетма-кетлигини назорат қилиб туради. Ҳисоб сиёсати эса бу 
жараёнларни ўзида қамраб олади ва бухгалтерия ҳисобини юритишнинг 
ядроси ёки бошқача айтганда, хўжалик юритувчи субъектларида бухгалтерия 
ҳисобини ташкил қилишнинг концептуал асосларидан биридир. 
Хўжалик юритувчи субъектининг молиявий сиёсатига ҳисоб 
объектларини баҳолаш усуллари, пул оқимининг назорати, молиявий 
фаолиятга баҳо бериш, оқилона солиқ сиёсати кабиларни, маркетинг 
сиёсатига ишлаб чиқариш цехлари бўйича маркетинг дастурларини ишлаб 
чиқиш ва асослаш, ишлаб чиқариш чиқиндиларини баҳолаш ҳамда улардан 
самарали фойдаланиш кабиларни, инвестиция сиёсатига инвестиция 
лойиҳаларининг самарадорлигига баҳо бериш, кредит ресурсларини 
баҳолаш, лизинг бўйича қарорларни асослаш ва шу кабиларни, ташқи 
иқтисодий сиёсатига маҳсулотнинг рақобатбардошлигини таъминлаш, янги 
бозорларни қидириб топиш, Бухгалтерия Ҳисобининг Ҳалқаро Стандартлари 
асосида қўшма фаолият юритиш кабиларни киритиш мумкин.