Toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti tijorat banklari foizsiz daromadlarini oshirish


Tijorat banklari sof foydasi to‘g‘risida solishtirma



Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/15
Sana30.12.2021
Hajmi0,56 Mb.
#90579
TuriReferat
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
Bog'liq
tijorat banklari foizsiz daromadlarini oshirish yollari

Tijorat banklari sof foydasi to‘g‘risida solishtirma 

MA’LUMOT

12

 

(mln.so‘m) 



№ 

Bank nomi 

01.01.2013 

yil holatiga 

01.01.2014 

yil holatiga 

Yil boshiga 

nisbatan 

Jami 

foydada-

gi ulushi 

(+;-) 

Xalq banki 



49 316 

86 393 


37 077 

75,18% 


15,37% 

Asaka bank 



47 869 

65 330 


17 461 

36,48% 


11,62% 

Ipoteka bank 



39 888 

46 484 


6 596 

16,54% 


8,27% 

Milliy bank 



36 338 

42 033 


5 695 

15,67% 


7,48% 

O‘zsanoatqurilish bank 



31 839 

43 360 


11 521 

36,19% 


7,71% 

Aziya Alyans bank 



25 532 

38 883 


13 351 

52,29% 


6,92% 

Xamkor bank 



24 557 

33 029 


8 472 

34,50% 


5,88% 

Trastbank 



19 218 

23 503 


4 285 

22,30% 


4,18% 

Agrobank 



18 680 

8 053 


-10 627 

-56,89% 


1,43% 

10  Ipak Yo‘li bank 

18 296 

22 523 


4 227 

23,10% 


4,01% 

11  Qishloq qurilish bank 

15 102 

21 871 


6 769 

44,82% 


3,89% 

12  Aloqabank 

14 700 

17 770 


3 070 

20,88% 


3,16% 

13  O‘zKDB bank 

11 525 

28 534 


17 009 

147,59% 


5,08% 

14  RBS NB UZBEKSITAN 

8 428 





0,00% 

0,00% 


15  Turon bank 

8 019 


21 504 

13 485 


168,16% 

3,83% 


16  Savdogar bank 

7 509 


11 211 

3 702 


49,29% 

1,99% 


17  Invest Finans Bank 

7 209 


12 065 

4 856 


67,36% 

2,15% 


18  Davr bank 

6 456 


9 053 

2 597 


40,23% 

1,61% 


19  Hi-tech bank 

6 172 


521 

-5 651 


-91,56% 

0,09% 


20  Kapital bank 

4 485 


14 016 

9 531 


212,50% 

2,49% 


21  UT bank 

3 688 


4 577 

889 


24,09% 

0,81% 


22  Turkiston bank 

3 035 


2 290 

-745 


-24,53% 

0,41% 


23  Orient-finans bank 

2 211 


6 601 

4 390 


198,54% 

1,17% 


24  Mikrokredit bank 

1 561 


543 

-1 018 


-65,19% 

0,10% 


25  Universalbank 

431 


1059,3 

628 


145,78% 

0,19% 


26  Samarqand bank 

367 


0,00% 



0,00% 

27  Saderat bank 

289 

535,2 


246 

85,19% 


0,10% 

28  Ravnaq bank 

190 

344,9 


155 

81,53% 


0,06% 

29  Kredit standart bank 

179 





0,00% 

0,00% 


30  Amirbank 

61 


5,6 

-55 


-90,82% 

0,00% 


  

Jami 

413 150 

562 091 

148 941 

36,05% 

100,00% 

Yuqoridagi 

jadval 

ma’lumotlari  orqali  shuni  ko‘rish  mumkinki, 

respublikamiz  tijorat  banklari  qatorida  Asaka  bank,  Xalq  banki  va  Ipoteka 

                                                           

12

 O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ma’lumotlari hisobot ma’lumotlari-2013y. 




banklarining  2013  yil  yakunlari  bo‘yicha  sof  foydasi  miqdori  boshqa  banklarga 

qaraganda yuqori bo‘lgan. YA’ni, 2013 yil yakunlari bo‘yicha Asaka bankning sof 

foydasi  miqdori qariyb  65,3  mlrd.so‘mdan oshgan bo‘lsa, uning  jami  banklarning 

sof  foydasidagi  ulushi  11,62  foizni  tashkil  etgan.  Xalq  bankning  sof  foydasi 

miqdori  86,4  mlrd.so‘mdan  ortiq  bo‘lib,  uning  jami  banklarning  sof  foydasidagi 

ulushi  15,37  foizni  tashkil  etgan.  Ipoteka  bankning  esa  sof  foydasi  miqdori  46,5 

mlrd.so‘mdan  ortiq  bo‘lib,  uning  jami  banklarning  sof  foydasidagi  ulushi  8,27 

foizni tashkil etgan. 

Ravnaq  bank,  Saderat  bank,  va  Amir  banklarning  2012  yildagi  sof  foydasi 

miqdori boshqa banklarga qaraganda kam bo‘lib, ularning jami tijorat banklarining 

sof foydasidagi ulushi 0,26 foizni tashkil etgan. 

Hozirgi  kunda  tijorat  banklarining  foydasi  quyidagi  yo‘nalishlarda 

foydalanilmoqda:  ta’sischilar  o‘rtasida  taqsimlanayapti;  aksiyadorlarga  dividend 

sifatida  berilayapti;  byudjetga  to‘lovlar  amalga  oshirilayapti;  bank  xodimlari 

o‘rtasida  taqsimlanayapti;  bank  kapitali  miqdori  oshirilayapti  (kapitalizatsiya 

qilinayapti); bankning maxsus va umumiy zaxira fondlari yaratilayapti. 

 



 

3. Tijorat banklari foizsiz daromadlarini oshirish yo‘llari 

 

Moliyaviy  inqiroz  sharoitida  Hukumatimiz  tomonidan  amalga  oshirilgan 



islohotlar  natijasida  tijorat  banklarining  kapitali  va  mijozlardan  jalb  qilingan 

depozitlar  hajmining  barqaror  o‘sishi  ta`minlandi.  Iqtisodiyotning  bazaviy 

tarmoqlarida 

tarkibiy 

o‘zgartirish, 

samarali 

investitsiya 

loyihalarini 

moliyalashtirish,  kichik  biznes  va  tadbirkorlikni  kreditlashni  qo‘llab  – 

quvvatlashda  banklarning rolini oshirilmoqda. 

Foizsiz  daromadlarini  boshqarish  bank  xizmatlarini,  mijozlarni  to’g’ri 

tanlash va bu xizmatlarning narxi va ta’riflarini belgilash bilan aniqlanadi.  

Tijorat  banklarining  daromadi  investitsiya  operatsiyalari  bo’yicha  foyda 

miqdori,  vositachilik  to’lovlarining  hajmi,  shuningdek  aktivlar  summasi  va 

tarkibiga  bog’liq.  Jami  daromadlarning  muhim  manbalaridan  biri  -    bu  bank 

tomonidan  beriladigan  kreditlardir.  Operatsiya  daromadlarining  100  %  bo’lishiga 

intilish, o’sish sur’ati esa bir me’yorda saqlanishi kerak.  

Respublikamiz  tijorat  banklari  aktivlarining  daromadliligini  oshirish  bilan 

bog‘liq  bir  qator  muammolar  mavjud.  Bizning  fikrimizcha,  ulardan  asosiylari 

sifatida quyidagi muammolarni ko‘rsatish mumkin:  

  Respublikamiz 

tijorat 


banklarining 

aktivlari 

tarkibida 

daromad 


keltirmaydigan  va  daromadlilik  darajasi  past  bo‘lgan  aktivlarni,  ya`ni  kassali 

aktivlarni,  bino  va  inshootlarni  sezilarli  darajada  yuqori  salmoqqa  ega  ekanligi 

muammosi. 

 

Hozirgi  davrda  O‘zbekistonda  bank  nazorati  bo‘yicha  tijorat  banklari 



moliyaviy holatini tahlil qilishning o‘ziga xos tizimi tashkil qilingan. Shuningdek, 

tijorat  banklari  Markaziy  bankka  har  oy  faoliyatining  ko‘p  sohalarini  o‘z  ichiga 

olgan  ma’lumotlar,  balans  hisoboti,  iqtisodiy  normativlar  hisob-kitobi,  foyda  va 

zararlar  hisobotlarini  taqdim  etadilar.  Ushbu  jarayonda  tijorat  banklarining  aktiv 

operatsiyalardan  oladigan  daromadlarini  oshirishning  samarali  tizimini  vujudga 



keltirish,  pul  muomalasi  va  kredit  sohasida  yuzaga  keladigan  holatlarning 

iqtisodiyotning  boshqa  sohalariga  nisbatan  salbiy  ta’sirini  oldini  olish  chora-

tadbirlarini ishlab chiqish katta ahamiyatga egadir. Chunki tijorat banklari xo‘jalik 

sub’ektlarining  joriy  va  investitsiya  xarajatlarini  moliyalashtirishning  asosiy, 

birlamchi  manbalaridan  biridir.  Buning  uchun  esa,  banklarning  daromadlilik 

mohiyatini chuqur anglab etish va mahalliy shart-sharoitlarni hisobga olgan holda 

undan foydalanish masalalarini atroflicha tahlil qilish zarurdir.  

Bank  faoliyatining  u  yoki  bu  sohalarini  o‘rganishga  oid  maqolalari, 

chiqishlari  ko‘p  uchraydi.  Bu,  albatta,  ijobiy  hol.  Lekin,  shuni  alohida  ta’kidlash 

lozimki,  tijorat  banklari  foizsiz  daromadlar  mustaqil  tadqiq  predmeti  sifatida 

kompleks  o‘rganilmagan.  Bu  holat  tijorat  banklari  moliyasini  boshqarishda  zaif, 

nuqsonli  jihatlarning  hanuz  talaygina  qismi  hozirgi  kunda  o‘z  echimini 

kutayotganligini  tasdiqlaydi.  Tijorat  banklari  foizsiz  daromadlarini  oshirish, 

ularning  barqarorligini  ta’minlash  imkoniyatlarini  qidirib  topish  muammosining 

nazariy  uslubiy  asoslarini  takomillashtirish  nafaqat  tijorat  banklari  faoliyatini 

tartibga  solishga  oid  davlat  dasturining  ishlab  chiqilishida,  balki  shu  bilan  birga 

bank amaliyoti uchun kundalik operativ harakat dasturlarini yaratishda ham muhim 

ahamiyatga egadir. 

Hozirgi  vaqtda  respublikamiz  tijorat  banklari  aktivlarining  tarkibida 

salmog‘iga  ko‘ra  ikkinchi  o‘rinni  kassali  aktivlar  egallaydi,  uchinchi  o‘rinni  esa, 

asosiy vositalarga qilingan quyilmalar egallaydi. Holbuki, asosiy vositalar daromad 

keltirmaydigan  aktiv  hisoblanadi,  kassali  aktivlarning  daromadlilik  darajasi  esa, 

juda pastdir. Rivojlangan industrial mamlakatlarning bank amaliyotida esa, tijorat 

banklari aktivlarining tarkibida salmog‘iga ko‘ra birinchi o‘rinni kreditlar, ikkinchi 

o‘rinni qimmatli qog‘ozlar shaklidagi aktivlar, uchinchi o‘rinni esa, kassali aktivlar 

egallaydi.  Qimmatli  qog‘ozlarga  qilingan  investitsiyalar  daromadlilik  darajasiga 

ko‘ra  kreditlardan  keyingi  aktiv  hisoblanadi.  Bundan  tashqari,  ular  banklarning 

likvidliligini ta`minlashda muhim rol o‘ynaydi. SHu boisdan ham, ko‘plab xorijiy 

banklarda aktivlarning daromadlilik darajasini yuqori ekanligi kuzatiladi. 



Respublikamiz  tijorat  banklari  aktivlarining  daromadlilik  darajasiga  salbiy 

ta`sir qiluvchi majburiy zahira talablarining yuqoriligi. 

2005  yilning  oktyabr    oyidan  boshlab  respublikamiz  tijorat  banklarining 

milliy  valyutadagi  barcha  depozitlari  (jismoniy  shaxslarning  omonatlari  bundan 

mustasno)dan 15 foiz va xorijiy valyutadagi mablag‘lar bo‘yicha 8  foiz miqdorida 

majburiy  zahira  ajratmasi  olish  joriy  qilindi.  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy 

Banki  tomonidan  2004  yil  31  dekabr  №28|5-sonli  Nizomiga  asosan  majburiy 

ajratma  zaxirasi  15  foiz  qilib  belgilandi.2009  yilda  esa  yana  tabaqalashtirish 

kiritilgan bo’lsada, Bu nisbatan yuqori stavka bo‘lib tijorat banklarining kreditlash 

imkoniyatiga  va  likvidliligiga  sezilarli  darajada  salbiy  ta`sir  ko‘rsatadi.  Masalan, 

Yaponiyada  majburiy  zahira  stavkasi  0,1  foizdan  0,125  foizgacha  qilib 

belgilangan. Bu ko‘rsatkich Buyuk Britaniyada -0,45 foizni, AQSHda -3-12 foizni, 

evroxududga kiruvchi Evropa mamlakatlarida esa, 2 foizni tashkil qiladi. 

  Rivojlangan  xorijiy  davlatlar  bank  amaliyotida  majburiy  zahira  stavkalari 

depozitlarning  muddati  va  summasiga  bog‘liq  ravishda  tabaqalashtirilgan. 

Depozitning  summasi  qanchalik  katta  bo‘lib  muddati  qanchalik  qisqa  bo‘lsa, 

majburiy  zahira  stavkasi  shunchalik  yuqori  belgilanadi.  Natijada  muddatli  va 

jamg‘arma  depozitlariga  nisbatan  past  stavkalar  qo‘llaniladi.  Bu  esa,  tijorat 

banklariga  mazkur  depozitlarga  nisbatan  qulay  foiz  stavkalari  belgilash  imkonini 

beradi,  natijada  banklarning  muddatli  va  jamg‘arma  depozitlari  shaklidagi 

resurslari ko‘payadi.  

  Respublikamiz  tijorat  banklarining  qimmatli  qog‘ozlar  bilan  amalga 

oshiriladigan  operatsiyalarini  rivojlanmaganligi.  Tahlil  natijalaridan  ma`lum 

bo‘ldiki,  respublikamiz  tijorat  banklarining  milliy  va  xalqaro  fond  birjalaridagi 

faoliyati  sustligicha  qolmoqda.  Bu  holat  banklarning  foizsiz  daromalarini  tahlil 

qilish  jarayonida  yaqqol  namoyon  bo‘ldi.  Holbuki,  rivojlangan  xorijiy  davlatlar 

bank  amaliyotida  qimmatli  qog‘ozlar  bilan  bog‘liq  operatsiyalar  banklarning 

ssudalardan keyingi ikkinchi asosiy faoliyat turi hisoblanadi. 

  Shuni alohida ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki 

tomonidan  2000  yil  25  martdagi  5/21-sonli  Nizomga  muvofiq  banklar  tomonidan 




muomalaga  chiqariladigan  qimmatli  qog‘oz  depozit  sertifikatidan  majburiy 

zaxiraga  ajratma  qilish  bo‘yicha  imtiyoz  berilgan  edi.  Lekin  Markaziy  Banki 

tomonidan  2004  yil  31  dekabr  №28/5-sonli  Nizomiga  asosan  majburiy  ajratma 

zaxirasi  15  foiz  qilib  belgilandi  va  tijorat  banklari  tomonidan  muomalaga 

chiqariladigan  qimmatli  qog‘oz  depozit  sertifikati  bo‘yicha  imtiyoz  bekor  qilindi. 

Bu  esa  banklarni  qimmatli  qog‘ozlar  bilan  bo‘ladigan  operatsiyalarini  keskin 

kamayishiga  olib  keldi  va  o‘z  navbatida  bu  tijorat  banklarining  resurs  bazasining 

shakllanishiga ham salbiy ta`sir qildi.  

  Mamlakatimiz  tijorat  banklarining  aktivlarni  boshqarishda  moliyaviy 

instrumentlarni 

qo‘llagan  holda  amalga  oshiriladigan  operatsiyalarining 

samaradorligini oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan  muammolardan biri Respublikamiz 

bank  amaliyotida  bir  qator  aktivlarni  boshqarishda  moliyaviy  instrumentlarning, 

shu  jumladan,  diskont,  forfeyting  operatsiyalari  kabi  operatsiyalarni  mavjud 

emasligi hisoblanadi.  

  Mamlakatimiz bank amaliyotida diskont operatsiyalarining mavjud emasligi 

tijorat  banklari  aktivlarining  daromadliligini  oshirishga  sezilarli  darajada  salbiy 

ta’sir ko‘rsatadi. Chunki, diskont operatsiyalari banklarga sezilarli darajada yuqori 

bo‘lgan  foizli  daromadlar  olish  imkonini  beradi.  Bundan  tashqari,  diskont 

operatsiyalari  tijorat  banklari  aktivlarining  daromadliligiga  ziyon  etkazmagan 

holda,  banklarning  likvidliligini  oshirish  imkoniyatini  yuzaga  keltiradi.  Bunday 

imkoniyat  tijorat  banklarining  balansidagi  trattalarni  Markaziy  bankda  qayta 

hisobga  olish  yo‘li  bilan  yuzaga  keltiriladi.  Demak,  Respublikamiz  bank 

amaliyotida  diskont  operatsiyalarining  mavjud  emasligi  tijorat  banklarining 

likvidliligini  ta’minlash  va  aktivlarining  daromadliligini  oshirishga  salbiy  ta’sir 

ko‘rsatadi. 

 

Respublikamiz 



bank 

amaliyotida 

forfeyting 

operatsiyalarini 

rivojlanmaganligining  birlamchi  sababi  —  mamlakatda  tijorat  veksellari 

muomalasining  to‘xtatib  qo‘yilganligidir.  CHunki,  forfeytingda  mol  etkazib 

beruvchining  banki  tijorat  veksellarini  regress  huquqisiz  hisobga  oladi.  Buning 



ma’nosi shuki, emitent bankrot bo‘lib qolgan taqdirda bank mol etkazib beruvchiga 

to‘lov yuzasidan da’vo qilish huquqidan mahrum bo‘ladi.  

  Tijorat  banklari  valyuta  operatsiyalarining  daromadlilik  darajasining  past 

ekanligi.  

  Amalga  oshirilgan  tadqiqot  natijalari  shuni  ko‘rsatdiki,  O‘zbekiston 

Respublikasi  tijorat  banklari  tomonidan  amalga  oshirilayotgan  valyuta 

operatsiyalarining 99 foizi spot operatsiyalaridan iboratdir. Spot operatsiyalarining 

daromadlilik  darajasini  tahlil  qilish  natijalari  shuni  ko‘rsatdiki,  ularning 

daromadlilik  darajasi  nisbatan  sezilarli  darajada  pastligicha  qolmoqda.  Buning 

asosiy sabablari sifatida quyidagilarni alohida ajratib ko‘rsatish mumkin: 

- milliy valyuta-so‘mning xalqaro va regional valyuta bozorlarida baholovchi 

valyuta  vazifasini  o‘tay  olmayotganligi  spot  operatsiyalari  hajmini  oshirishga 

jiddiy to‘sqinlik qilmoqda; 

-        respublikamiz  tijorat  banklarining  ochiq  valyuta  pozitsiyalari  miqdorini 

qisqartirish imkoniyatlarining cheklanganligi; 

          Foydalilik bankning o‘z mablag‘larini ko‘paytirishning eng ishonchli manbai 

bo‘lib,  bu  mablag‘lar  bank  faoliyatidan  ko‘riladigan  zararlarni  qoplashga 

sarflanishi mumkin. Bundan tashqari bankning rentabellik darajasi asossiz ravishda 

ancha yuqori bo‘lmasligi lozim, chunki yuqori darajadagi rentabellik katta zararlar 

xatari  bilan birga  keladi.  Eng  yaxshi boshqariladigan  bank o‘z xarajatlarini  qat’iy 

nazorat qila olishi va kredit layoqatli qarz oluvchilarni to‘g‘ri tanlay olish evaziga 

o‘rtachadan  yuqoriroq  rentabellikka  erisha  oladi.  YUqori  foyda  oluvchi  bank 

odatda,  ehtiyotkor  bank  allaqachon  voz  kechgan  amaliyotlarni  o‘tkazish  orqali 

bunday  foydaga  erishgan  bank  bo‘lib,  bunday  bankni  moliyaviy  barqaror  deb 

bo‘lmaydi. Tijorat banki moliyaviy barqarorligini ta’minlovchi asosiy yo‘l bu bank 

amaliyotini xatarsiz va samarali o‘tkazishdir. 

 

 

Har  bir  bank  amaliyotini  samarali  amalga  oshirish  bilan  birga  likvidlikni, 



aktiv va passivlarni samarali boshqarish, ularning harakatini qaytarilish muddati va 

summasiga ko‘ra bir-biriga muvofiqlashtirish, shuningdek spred – ular o‘rtasidagi 




farqni  boshqarishni  yuqori  darajaga  ko‘tarishga  ham  bankning  moliyaviy 

beqarorligining kelib chiqishini bartaraf etuvchi asosiy omil sifatida qarash lozim.



 

 

 




 


Download 0,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish