Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

  shit;  2  — effuziv  oqimi;  3  — effuziv  qoplamasi;  4  — bolishsimon  lavalar;
5  —
  lavali  terrigen-vulqon  (xarsangtoshli)gumbazlari;  6  —  portlash  jarayonida  hosil
bo‘lgan  naysimon  kanal  va  undagi  terrigen-vulqon  jinslari.

---

5 8
bilan  farqlanadi.  To‘g‘rirog‘i,  ana  shu  magma  mahsulotiga,  magma
ko‘tarilib  chiqish  yorig‘i  (yo‘li)ni  tashkil  qilib  turgan  (aksariyat  sof
effuziv) tog‘ jinslari bo‘laklari ham qo‘shilib, qorishib qotadi. Natijada
o‘ziga xos jinslar — tuflar, tufpeschanik (qumli tuflar), tuf konglomeratlar
(shag‘altosh tuflar), tuf brekchiyalar (chaqiq toshli tuflar) hosil bo‘ladi.
Terrigan-vulqon jinslari klassifikatsiyaga ajratishda ularning tarkibidagi
vulqon materiallari asosiy o‘rnini egallaydi. Agar terrigen-vulqon jinslari
vulqon  materiallari  90 % dan  oshsa  —  tuf;  90 % dan  kam,  ammo
50 % dan oshiq bo‘lsa — tufogen; 50 % dan kam bo‘lsa — tuffit jinslar
deb  yuritiladi.  Ularni  tuzib  turgan  tog‘  jinslarining  bo‘laklari  yirik
strukturali  bo‘lsa,  nomi  oldiga  brekchiya  (tufobrekchiya,  tufogen
brekchiya,  tuffitli  brekchiya),  o‘rta  yiriklikdagi  bo‘laklardan  tuzilgan
bo‘lsa, alevrolit so‘zi qo‘shib aytiladi.
Sof vulqon jinslariga bazaltlarni, liparitlarni, dasitlarni, traxitlarni,
andezitlarni, porfiritlarni, porfirlarni misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin.
Bazaltlar asosan piroksen (avgit, diopsid, gipersten) va qisman boshqa
qoramtir minerallardan tashkil topgan vulqonogen tog‘ jinsi bo‘lib, rangi
qora  kulrang,  qoramtirdir.  Bu  jinsi  tashkil  qilib  turgan  minerallarni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydi. Qurilish nuqtayi nazaridan
mustahkam tog‘ jinslar (granitlar) qatoriga kiradi.