Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Takrorlash  va  tekshirish  uchun  savollar
1. Qulash  hodisasi  tabiatda  qanday  vujudga  keladi?
2. Qulash  hodisasi  oqibatida  insonlarga  yetkaziladigan  zararlar  to‘g‘risida
misollar  bilan  gapirib  bering.
3. Qulash  hodisasini  o‘rganishda  nimalarga  e’tibor  beriladi  va  uning  oldini
olish  maqsadida  qanday  chora-tadbirlar  ko‘riladi?

---

1 1 6
7.3. QOR KO‘CHKISI
Ma’lumki, pasttekisliklardan tog‘oldi hamda baland tog‘ rayonlari-
ga qarab yer yuzasining nishabligi — dengiz yuzasiga nisbatan bo‘lgan
balandligi o‘zgarib  boradi. Bu o‘zgarish  o‘z navbatida  havo harorati,
yog‘adigan yog‘inning turi, miqdorining qonuniy ravishda o‘zgarib bo-
rishga ham ta’sir ko‘rsatadi. Markaziy Osiyoning janubiy rayonlarida,
Kavkazning Qora dengiz, Kaspiy dengizining g‘arbiy qirg‘oqlariga qor
juda ham kam, 10 sm qalinlikda yog‘ib, juda tez — ba’zan bir necha
minut davomida erib ketadi.
Kuznesk Olatog‘i, Oltoy, Tyan-Shan, Sayan, Ural, Karpat tog‘lari-
da qorning qalinligi 2—4 metrga yetib, hatto bir qismi butun yil davo-
mida saqlanib qoladi. Ana shu tog‘ rayonlaridagi dalalarda, daryolarning
yuqori  boshlanish  qismlarida,  shamolga  teskari  bo‘lgan  tog‘  yon
bag‘irlarida, shamol uchirib keltirib yotqizgan qor uyumlarining qalinligi
ba’zan bir necha metrga yetib, katta-katta maydonlarni egallab yotadi.
Ana shu qor uyumlarini va shu qor uyumlari ustiga yoqqan yangi qor
qatlamlarining tog‘ yon bag‘irlari bo‘ylab yoki biror tik daryo vodiysi
bo‘ylab harakatga kelishi qor ko‘chisi deb yuritiladi.
Qor ko‘chki o‘zining paydo bo‘lish va harakatga kelish sabablariga
ko‘ra,  asosan  ikki  xil  bo‘lishi  mumkin:  birinchisi  —  yangi  yoqqan
«quruq» qor ko‘chki; ikkinchisi — eski turib qolgan «namlangan» qor
ko‘chki.