Рашидов октам юнусович, тоймуҳамедов иброхим рихсибоевич, алимов ильхомжон икромович, тожиев рахматулло рахмонович “пул, кредит ва банклар”

3.5. Молия тизими ва унинг бўғинларига тасниф 
Иқтисодий адабиётда «молия тизими» тушунчаси икки хил маънода 
талқин этилади. Улардан биринчиси асосан пул операциялари билан 
шуғулланувчи хўжалик субъектлари (тижорат банклари, инвестиция 
фондлари ва компаниялари) фаолиятининг йиғиндисидан иборатлигини 
англатади. Иккинчиси эса бутун молия муносабатлари тизимидан 
иборатлилигини англатади, лекин бу «тизим» тушунчаси ўзаро 
боғлиқликни билдиради. Бунга асосан алоҳида олинган молия 
муносабатлари, унинг иштирокчилари ва бўғинларига ваҳоланки молия 

---

130 
тизимига таъриф бериш мумкин. Молия тизими - турли молия 
муносабатларининг 
йиғиндиси 
ҳисобланиб, 
бу 
муносабатлар 
жараёнларида хўжалик юритувчи субъектлар ва давлатнинг пул 
маблағлари жамғармалари турли шакллар ҳамда усуллар ёрдамида 
шаклланади, тақсимланади ва сарфланади. 
Молия тизимини молия муносабатлари иштирокчиларининг ўзига 
хос хусусиятига асосан қуйидаги чизмада кўришимиз мумкин. Чизма 
кейинги бетда берилган. 
Чизмадан кўриниб турибдики, молия тизими икки асосий ва ўзаро 
боғланган бўғиностидан иборат. Биринчисига, марказлашган молия кириб, 
у иқтисодиёт миқёсида кенгайтирилган ишлаб чиқаришнинг эҳтиёжларини 
ва жамият аҳолисининг ижтимоий гуруҳларини ижтимоий ҳимоя қилиш 
учун керакли молия маблағлари билан таъминлаш вазифасини амалга 
оширади. Иккинчисига хўжалик субъектларининг молияси кириб, у 
алоҳида олинган субъетларнинг ишлаб чиқариш жараёнларини пул 
маблағлари билан таъминлашни амалга оширади.
Молия тизимининг марказлашмаган молия бўғиности молия 
тизимининг асоси ҳисобланади, чунки хўжалик субъектларининг 
молиясида, яъни асосан моддий ишлаб чиқариш соҳасида молия 
ресурсларининг асосий қисми шаклланади. Хўжалик субъектларининг 
молияси, молия тизимининг бўғини сифатида мамлакатдаги пул 
маблағлари жамғармаларининг манбаи ҳисобланган миллий даромад 
яратилади. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, марказлашмаган молия пул 
маблағларининг ҳолатидан мамлакатнинг молия ҳолати бевосита 
боғлиқдир. Чунки марказлашмаган молия бўғиностида яратилган миллий 
даромаднинг миқдори қанчалик кўп бўлса, марказлашган молия 
бўғиностига 
кўп 
маблағ 
тушиши 
амалга 
ошади.

---

131 
3-чизма
Ўзбекистон Республикасида Молия тизими
15
. 
15
Чизма муаллиф томонидан тузилган