Mustaqil ish talablari

Sun'iy intellekt tizimlari va bilimlarni tasvirlash modellari. 
Sun'iy intellekt
— bu inson o'y-fikrini Kompyuter da aks ettiruvchi 
dasturlar tizimidir. Bu kabi tizimlar yaratish uchun, aniq bir masalani yechuvchi 
kishining fikr jarayonini o'rganish va shu asosda Komp’yuter tushunadigan tilda 
dastur tuziladi. Bu sohada asosan, «nima bo'ldi, agar» turdagi evristik 
(noformallashgan) vazifalar jarayoni Kompyuter da hal etiladi. Bunda asosiy g'oya 
«qanday hal etish kerak» degan vazifani beruvchi eski formallashgan 
algoritmlardan predmetli soha mutaxassislari tomonidan jamlangan bilimlar 
bazasida «nimani hal etish kerak» degan mantiqiy dasturlashtirishga o'tishdir. 
Sun'iy intellektning (SI) intellektual xarakterdagi masalalar-ning yechilish 
usullarini EHM yordamida o'rganuvchi fanning hayotda qo'llanib rivojlanib 
borishidan ekspert tizimlar (ET) vujudga keldi. ET lar asosini predmet sohasi 
ma'lumotlari haqidagi axborot kiritilgan bilimlar bazasi tashkil etadi. Bilimlarni ET 
ga taqdim etishning ikki asosiy shakli: faktlar va qoidalar mavjud. Faktlar — 
hodisa va jarayonlarning miqdoriy va sifat ko'rsatkich-larini qayd etadi. Qoidalar 
— odatda sabab va oqibatlarni bog'lovchi mantiqiy sharoitlar ko'rinishidagi 
faktlararo nisbatlarni bayon etadi. 
SI tizimlari 40 yildan ko'proq tarixiy rivojlanish jarayonini boshidan 
kechirgandir. Paydo bo'lishidanoq teoremani avtomatik isbotlash, mashina 
tarjimasi (bir mashina tilidan boshqa tilga o'girish), tasvirlarni o'rganish va tahlil 
qilish, robotlar ishini rejalashtirish, o'yinlar algoritmi va strategiyasi kabi 
yechimini kutayotgan masalalarni qamrab olgan yechimni topish. 
Ekspert tizimlar — bu malakali ekspertlar darajasida foydalanuvchilar 
qarorlarini tayyorlashning tor ixtisoslashtirilgan sohasida bilimlarni qayta ishlash 
tizimlaridir. 
ETlarga maslahat berish, tahlil qilish, konsultatsiya berish, diagnoz 
qo'yishdek nozik masalalar yuklatilgan. 

---

ETlarni sanoat korxonalarida qo'llash ish unumini va mutaxassislarning 
malakasini oshirish imkonini beradi. 
Bilimlarni to'plash va uzoq vaqt saqlash ETlarning eng muhim afzalligi 
hisoblanadi. ETlar axborotlarga nisbatan obyektivdir. Bu o'z navbatida 
o'tkazilayotgan tajriba sifatini oshiradi, juda ko'p bilimlarni talab qiladigan 
masalalarni hal etishda xatolikning yuzaga kelishini kamaytiradi. 
ET larni yaratilishida bir qator qiyinchiliklar vujudga keladi. Bu awalambor 
foydalanuvchining ishlab chiqiladigan tizimga qanday talab qo'yilishini 
bilmaganligidan kelib chiqadi. Shuningdek psixologik tartibda, ya'ni bilimlar 
bazasini yaratishda ekspert «mashina mening o'rnimni egallashi mumkin» degan 
asnoda ish tutib, bilimlar bazasini keng bo'lishiga intilmasdan, balki bunga 
qarshilik qilishi mumkin. Lekin, bu qo'rqishlar asossizdir, chunki ET fikr yuritish 
qobiliyatiga ega emasdir. Bu esa ular bilimlarini oshirish mumkin emasligini 
ko'rsatadi. Keyingi vaqtlarda mustaqil o'qib, bilim olish imkoniyatiga ega bo'lgan 
tizimlar ishlab chiqish ustida ishlar olib borilmoqda. 
Sun'iy intellektning dasturlashtirishga ta'siri.
Biror bir masalani yechishda 
inson miyasi o'zida bor bilim-ning barchasini ishga solmasdan, shu masalaga 
taalluqli bilimlar-nigina ishga soladi. Ma'lum bir masalani echish uchun, anoanaviy 
yo'l bilan ham dastur (DASTUR) tuzish mumkin yoki sun'iy inetellekt usulida ham 
dastur tuzish mumkin. Vaholanki, sun'iy intellekt usulini qo'llash masalani 
yechishni ancha yengillashtirar va tezlashtirar ekan. Tuzilgan dasturlarning alohida 
olingan qismi aniq bir ishni bajaradi. Biroq sun'iy intellekt asosida tuzilgani 
alohida xususiyatga ega. U xarakter jihatidan inson intellektiga yaqin, ya'ni ozgina 
o'zgartirishlar yoki ozgina qism informatsiya dasturni butun strukturasini 
o'zgartirmaydi. Bu holat (гибкость) dasturlash jarayonida yuqori samara beradi, 
dasturlash «tushunish» yoki «fikr» qilish imkoniyatini beradi. 
Sun'iy intellekt masalani yechish jarayonida inson fikriga tayanadi. Inson 
miyasini ishlash prinsipi juda murakkab jarayon bo'lib, olimlar bu qiyin intellekt 

---

mexanizmini o'rganishmoqda. Biroq, sun'iy intellekt tizimida dastur tuzish uchun 
etarli bilimlar mayjud. 
Bilimlar bazasi. 
Sun'iy intellekt sitemasida bilimlar bazasi muhim o'rin 
egallaydi. Shu sohaning ilg'or mutaxassisi Stenford universiteti professori Edvard 
Feyganbaum bilimlar asosida, Komp’yuter ga tuzilgan intellektual dastur juda 
qiyin bo'lib, bunda ekspertga murojaat etishni ta'kidlaydi. O'zi sun'iy intellekt 
atamasi aniq bir tushuncha bo'lmay, biz uni sinonimi sifatida «Ekspert tizimlar» va 
«Bilimlarga asoslangan tizimlar» tushunchalarini ishlatamiz.