O„quvchilarning bilim, ko„nikma va malakalarini nazorat qilish o„qituvchiga
qayta aloqa (o„quvchi-o„qituvchi) o„rnatish imkoni o„quv jarayonining muhim
qismidir. Nazoratning maqsadi – o„quvchilar tomonidan dastur materialini
o„zlashtirish sifatini aniqlash, bilim va ko„nikmalarini tashxislash va xatolar ustida
ishlash, o„quv jarayoniga bo„lgan mas‟uliyatni tarbiyalashdan iborat.
Matematikani o„qitish jarayonida nazoratning o„rnini aniqlash uchun uning eng
muhim vazifalari: o„qitish,
tashxislash, kutilgan natija erishish, rivojlantirish,
yo„naltirish va tarbiyaviy nazoratni o„z ichiga oladi.
Nazoratning vazifasi - bilim va ko„nikmalarni takomillashtirish va ularni
tizimlashtirishdir.
Nazoratni tashhislash - o„quvchilarning bilim va ko„nikmalaridagi xatolarni,
kamchiliklarni va bo„shliqlar hamda ularni keltirib chiqaruvchi
sabablari haqida
ma‟lumot olishdan iborat.
Kutilgan natijaga erishish - o„quv jarayoni haqidagi muhim ma‟lumot bo„lib
xizmat qiladi. Bunday nazorat natijasida o„quv jarayonining ma‟lum bir qismining
borishini bashorat qilish uchun asoslar olinadi: o„quv materialining keyingi qismini
o„zlashtirish uchun aniq bilim, ko„nikma va ko„nikmalar yetarlicha shakllanganmi
yoki yo„qmi.
Nazoratning rivojlanish - o„quvchilarning bilim faolligini, ularning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat.
Yo„naltiruvchi nazorat - o„quvchi va umumiy sinf o„quvchilari o„quv
maqsadiga qanchalik erishganligi, o„quv materiali qanchalik o„zlashtirilganligi va
qanchalik chuqur o„rganilganligi to„g„risida ma‟lumot olishdan iborat.
Tarbiyaviy nazoratning mohiyati o„quvchilarda o„qishga bo„lgan mas‟uliyatni,
munosabatni, tartib - intizomni va halollikni singdirishdan iborat.
Nazorat - maqsadli, obyektiv, keng qamrovli va muntazam bo„lishi kerak.
Nazorat o„tkazishning uch xil shakli mavjud: yakka tartibda,
guruhlarga
bo„linib va frontal.
Yakka tartibdagi nazorat shakli har bir o„quvchi, o„zi uchun ajratilgan vazifani
oladi va olgan vazifasini hech kimning yordamisiz bajarishi kerak bo„ladi.
O„quvchining bilimini, qobiliyatini va imkoniyatini aniqlashda bu shakl mos
keladi.
Guruh nazoratida sinf vaqtincha bir necha guruhga bo„linadi (har bir guruhda 2
- 10 nafar o„quvchi) va har bir guruhga alohida nazorat topshirig'i beriladi. Nazorat
maqsadiga qarab, guruhlarga bir xil nazorat vazifalari yoki tabaqalashtirilgan
vazifalar taklif etiladi.
Frontal nazorat yordamida topshiriqlar butun sinfga taklif qilinadi. Bu
tekshirish jarayonida o„quv materialini idrok etish va tushunish,
xotirada saqlab
qolish hamda mustahkamlanish darajasi o„rganiladi.
Nazoratning uch turi mavjud: joriy, oraliq, yakuniy.
Joriy nazorat mashg„ulot davomida, har bir darsda va deyarli har bir bosqichda
amalga oshiriladi. Doimiy nazorat ostida baholash katta tarbiyaviy ta‟sir ko„rsatadi.
Ob‟ektiv baholash o„quvchini qo„llab -quvvatlashi, ko„nglini ko„tarish; shoshilinch
baholash - o„quvchini bilim olishini kechiktirishi, sekinlashtirishi mumkin.
Oraliq nazorat jarayonida o„quvchi tomonidan mavzuning asosiy qismini
o„zlashtirishi aniqlanadi. Oraliq nazorat natijalariga, shu jumladan mavzu bo„yicha
nazorat ishlarining natijalariga ko„ra, chorak, yarim yil, o„quv yili uchun baholar
qo„yiladi.
Yakuniy nazorat - imtihon yoki yakuniy nazorat ishlari shaklida bo„ladi.
Yakuniy nazorat, ma‟lum bir bo„lim yoki umumiy sinfni yakunlashdagi bilimlar
tekshiriladi.
Zamonaviy ta‟limda bilimlarni nazorat qilish jarayoni ko„p maqsadlidir.
Nazorat o„quvchilarning ma‟lumotlarni o„zlashtirgani yoki o„zlashtirmaganini, o„z
bilimlarini har xil vaziyatlarda qo„llay olishini, mulohaza yurita oladimi, ya‟ni aniq
faktlarni
solishtirib umumlashtirishi, umumiy xulosalar chiqara olishini aniqlaydi.
Bu jarayon o„quvchilarni o„qitishdagi ta‟lim-tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli
boshqarish uchun zarur bo„lgan ma‟lumotlarni olish imkoniyatini beradi.
Shu munosabat bilan nazoratning uch turi ajratiladi: o„qituvchining o„quvchilar
faoliyati ustidan tashqi nazorati, o„quvchilarning o„zaro nazorati va o„zini-o„zi
nazorat qilishi. O„z-o„zini nazorat qilish, ayniqsa, o„quvchilarning rivojlanishi
uchun
muhim ahamiyatga ega, chunki bu holda o„quvchi o„z harakatlarining
to„g„riligini, yo„l qo„yilgan xatolarni aniqlashi, ularni tahlil qilish va kelajakda
oldini olishdan xabardor bo„ladi.
O„qituvchi mavzuni o„rganish jarayonida mustaqil ish,
matematik diktantlar,
savol-javob, og„zaki hisob, testlar va boshqa nazorat shakllarini o„tkazish orqali
o„quv natijalarini tekshiradi.
Ba‟zi "nazoratning boshqa shakllari" an‟anaviy shakllar bilan bir qatorda
yaxshiroq natijalarga erishishga imkon beradi. Tematik nazoratning noan‟anaviy
shakllari o„zlashtirilgan ma‟lumotlarni qisman takrorlaydi, lekin o„quvchining
hissiy holatini hisobga olgan holda sezilarli darajada farq qiladi, ko„pincha o„yin
shakli, o„quvchining
xotirasi, diqqatini, fikrlashini rivojlantirish uchun keng
imkoniyatlar yaratadi.
Quyida nazoratning noan‟anaviy shakllaridan na‟munalar keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
