Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

 
2. Shaxsiy, kasbiy qadriyatlar va agentlik manfaatlari doirasida faoliyat 
Qadriyatlar – borliq va jamiyat, narsalar, voqealar, hodisalar, inson hayoti, 
moddiy va ma’naviy boyliklarning ahamiyatini ko‘rsatish uchun qo‘llaniladigan 
tushuncha. Ko‘pgina hollarda kishilar qimmatbaho buyumlarni qadriyat deyishadi. 
Aslida esa qadriyat so‘zining ma’nosi boshqacharoq. Masalan, ming-yillar ilgarigi 
buyumning bahosi arzimas bo‘lishi mumkin, negaki, uni hozir ishlatib bo‘lmaydi. 
Ammo meros sifatida u buyum nihoyatda qadrli, ahamiyatli bo‘lishi mumkin. 
Qadriyatlarni madaniyat singari moddiy va ma’naviy qadriyatlarga ajratish 
mumkin.
Moddiy qadriyatlarga insonlar uchun jismoniy qulayliklar yaratuvchi 
xo‘jalik, texnik, sog‘liq, jinsiy juftlik, boylik, qulay maishiy shart-sharoitlar, toza 
suv, sifatli oziq-ovqat va boshqalarni kiritish mumkin. 
Ma’naviy qadriyatlarga ilmiy, axloqiy, estetik, diniy, badiiy va boshqa qad-
riyalar kiradi. Ayrim qadriyatlar tarixiy, davriy xususiyat kasb etib, davr o‘zgarishi 
bilan o‘zgarib borishi mumkin. Shu bilan birga doimiy, universal ahamiyatga ega 
bo‘lgan qadriyatlar ham mavjud. Masalan, odamni qahramonlikka, Vatanga 
sodiqlikka undovchi qadriyatlar. Badiiy, axloqiy qadriyatlar han universal 

---

328 
qadriyatlar hisoblanadi. Eng yuksak qadriyatlar ezgulik, mehr va muhabbat, 
mehnat, hayot, muhabbat, adolat, haqiqat, baxt singari mezonlarda ifodalanadi.
Qadriyatlar amal qilish doirasiga ko‘ra shaxsiy, kasbiy, etnik, milliy va 
umuminsoniy turlarga ham bo‘linadi. Biz o‘tilgan mavzular doirasida etnik, milliy 
va umuminsoniy qadriyatlar haqida to‘xtalib o‘tgan edik. Shu boisdan ham biz 
mazkur mavzu doirasida shaxsiy, kasbiy va etnik qadriyatlarga munosabat 
bildirishni joiz deb topdik. 
Etnik qadriyatlar quyidagi tarkiblarda ifodalanadi: 
• urf-odatlar (taomillar); 
• an’analar; 
• maishiy hayot tarzining namunasi; 
• muloqot tili va muloqot shakllari; 
• sharm, hayo, andisha, oriyat, g‘urur, uyat kabi etik xususiyatlarni maishiy 
va ijtimoiy munosabatlarda saqlanishi va ifoda etilishi (me’yorlar); 
• etnik tasavvurlar; 
• etnik stereotiplar; 
• etnik his-tuyg‘ular; 
• etnik tarzda o‘zini namoyon etish darajasi; 
• faoliyat turlari; 
• munosabatlar davomida ijtimoiy masofaning uzoq va yaqinligini 
saqlanishi; 
• imo-ishoralar vositasida munosabat bildirish tarzi kabilarda
397
. 
Zero, har bir shaxsdagi yuksak ma’naviy fazilatlar qandaydir g‘ayritabiiy 
kuchlar yoki taqdirning in’omi emas, u ijtimoiy hayotning turli jabhalari, ma’naviy 
vorislik va muayyan davr, jamiyat ta’lim-tarbiya tizimining, oila va muhitning 
mahsulidir. Shu boisdan ham “maktablarda, o‘quv yurtlarida, davlatga oid tarbiya 
maskanlarida o‘quv-tarbiya ishlarining asosida yangicha dunyoviy dunyoqarashni 
shakllantirish yotmog‘i lozim”
398
. Bunda albatta, qadriyatlar masalasi yetakchi 
xarakter kasb etadi.