255
o‘zaro aloqada bo‘lish
imkoniyatini yaratadi, samaradorlik omillaridan biriga
aylanadi.
Doimiy ravishda yoki vaziyatda salbiy his-tuyg‘ularni uyg‘otadigan
harakatlar va harakatlardan qochib, o‘zingizni professional faoliyatingizda faqat
o‘zingiz xohlagan narsani qilishga imkon berish mumkin emas. Agar biror kishi
kasbni kasb-hunar bilan tanlagan bo‘lsa ham, bu uning kundalik amaliyotida
barcha zarur professional manipulyatsiyalar u tomonidan
professional ehtiyojdan
emas, balki zavq bilan va moyillikka muvofiq amalga oshiriladi degani emas.
Natijada, aynan professional sohada ziddiyat ko‘pincha shaxsning hissiy moyilligi
va muayyan harakatlarni bajarishga bo‘lgan obyektiv ehtiyoj o‘rtasida sodir
bo‘ladi.
Bundan tashqari, aftidan, o‘z vakillariga faqat ijobiy his-tuyg‘ular va
tuyg‘ularni beradigan bunday kasb yo‘q; professional faoliyatning har bir turida
obyektiv yoki subyektiv ravishda yoqimsiz, ammo shunga qaramay,
zarur
harakatlar, operatsiyalar, protseduralar mavjud. Agar ularning hech bo‘lmaganda
ba’zilari bajarilmasa, unda natija rejalashtirilganidan ancha uzoq bo‘lishi mumkin.
Kasbiy faoliyatda, agar u bilan aloqalar professional jihatdan zarur va majburiy
bo‘lsa, subyektiv ravishda dushmanlik keltirib chiqaradigan odam bilan muloqot
qilishdan qochish deyarli mumkin emas. Ayniqsa, ko‘pincha salbiy his-tuyg‘ularni
ijtimoiy sohada ishlaydigan va doimo odamlar bilan muloqot qiladigan mutaxassis
boshdan kechiradi, chunki uning
barcha mijozlari ham obyektiv, ham subyektiv
ravishda ijobiy shaxs haqida ijtimoiy va hatto undan ham individual g‘oyalarga
mos keladigan odamlar emas. Bundan tashqari, mutaxassis ongida “xohlash” va
“kerak” o‘rtasidagi ziddiyat paydo bo‘ladi.
Hech qanday holatda har doim ham amaliy kasbiy faoliyat jarayonida, xuddi
shu faoliyat nazariyasiga asoslanib taxmin qilinganidek ijobiy natijaga erishish
mumkin emas. Ko‘p obyektiv va muhim bo‘lgan subyektiv omillar yakuniy
natijaga erishish yo‘lidagi to‘siqlarga aylanadi va faoliyatni inhibe qiladi,
uning
samaradorligini pasaytiradi. Tabiiyki, bunday “o‘lik” vaziyatlarda salbiy his-
tuyg‘ular va fikrlar ta’siri ostida ba’zi harakatlarni keyinga qoldirish yoki
faoliyatni umuman to‘xtatish istagi paydo bo‘lishi mumkin. Kundalik
mashg‘ulotlarda, biron bir kishi, agar u faoliyati davom ettirishga bo‘lgan takroriy
urinishlardan ko‘ra afzalroq ko‘rinadigan bo‘lsa, ishni davom ettirishdan bosh
tortishi mumkin, bu esa muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin yoki yo‘q yoki
jalb etilishi mumkin bo‘lmagan qo‘shimcha manbalarni talab qilishi mumkin. ...
Kasbiy faoliyatda mutaxassis paydo bo‘lgan to‘siqlar
oldida vasvasaga berilib,
chekinishga qodir emas, chunki faoliyat natijasi nafaqat uning shaxsan o‘zi, balki
uning faoliyati natijasida kerak bo‘lgan shaxs yoki guruhga ham tegishli.
Biror kishi sog‘ligi, aftidan, biroz yomonlashib ketishi mumkin, bu jiddiy
davolanishni yoki hech bo‘lmaganda yotoqda dam olishni talab qilmaydi. Ammo
uning holati uning professional funksiyalarni bajarishga tayyorligiga ta’sir
qilmasligi mumkin. Masalan, bosh og‘rig‘i, tish og‘rig‘i yoki bo‘g‘im og‘rig‘i
ko‘pchilik ishchilar tomonidan ish joyiga kelmaslik uchun sabab sifatida qabul
qilinmaydi, ammo bu og‘riq konsentratsiyaga xalaqit beradi va tabiiy istakni
256
yolg‘iz qoldirishga sabab bo‘ladi. Va nihoyat, ish boshlashda
odam salbiy psixo-
emotsional holatga tushib qolishi, shaxsiy, oilaviy yoki kasbiy hayotdagi holatlar
tufayli “turlicha” bo‘lishi mumkin, buning natijasida uning umuman ishlash yoki
ma’lum professional funksiyalarni bajarish istagi kamayadi.
Biroq, bu barcha salbiy his-tuyg‘ular, his-tuyg‘ular va holatlar butun ishchi
kuchi va bundan tashqari, butun professional guruhning ishiga salbiy ta’sir
ko‘rsatmasligi kerak. Kasblarga “yordam berish” bo‘yicha mutaxassisning
subyektiv salbiy holatining ta’sirini istisno qilish ayniqsa, muhimdir. Masalan,
shifokor oila a’zolari bilan janjallashganiga qaramay, bemorga sifatli tibbiy xizmat
ko‘rsatilishi shart. O‘qituvchi “qog‘oz bilan skripka”
qilishni yoqtirmasligiga
qaramay, professional hujjatlar belgilangan talablarga muvofiq tuzilishi kerak.
Ijtimoiy ishchining tishi og‘riganiga qaramay, u mijozga xayrixohlik, chidamlilik
va sabr-toqat ko‘rsatib, vaziyatga yetarli darajada yordam berishi kerak.
Ijobiy natijani olish uchun birinchi urinish muvaffaqiyatsiz tugaganiga
qaramay, faoliyatni to‘xtatmaslik kerak: bu uning ba’zi parametrlarini qayta ko‘rib
chiqish va aniqlashtirish uchungina asosdir.
Yuqorida aytilganlar bizni kasbiy faoliyatda, kundalik faoliyatdan farqli
o‘laroq, xulq-atvor va faoliyatni deontologik tartibga solish ba’zi
hollarda uning
natijalari uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lishi mumkinligiga ishontiradi.
Deontologik tartibga solishning qiymati kasbiy faoliyatning ijtimoiy ahamiyati
bilan belgilanadi va o‘z navbatida, kasbning ijtimoiy ahamiyati va maqomini
belgilovchi omillardan biridir.
Xulosa qilish mumkinki, kasbiy faoliyatda mutaxassisning xulq-atvori va
faoliyatini dekadologik tartibga solish insonning
kundalik hayotiga qaraganda
ko‘proq ahamiyatga ega va shunga muvofiq burch va mas’uliyat uning asosiy hal
qiluvchi omillaridan biri ahamiyatini oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
