# 4, 2020 pedagogik mahorat*педагогическое мастерство*pedagogical skill

# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
70 
интеллект назарияси билан боғлиқдир. Когнитив таҳлилда устун бўлган ахборотни қайта ишлаш 
модели олимлар томонидан қуйидагича тақдим этилган:
1-компонент – билимлар базаси (омбор) – инсон тараққиёти жараёнида шаклланган 
маълумотлар, уюшмалар ва тушунчалар; 
2-компонент – когнитив стратегиялар – қайта ишлаш жараёнлари, ахборот, бунинг натижасида 
кейинчалик фойдаланиш учун билимга (когнитив тузилишига) айлантирилади; 
3-компонент – ахборотни билиш ва қайта ишлаш субъекти сифатида ўзини англаш. 
Шундай қилиб, ўқитишда когнитив ёндашув таълим олувчилар ўзларини танқидий ва ижодий 
фикрлаш жараёнида фойдаланиш ва ривожлантириш мумкин бўлган баъзи стратегиялар ёрдамида 
маълумотни мақсадли равишда қайта ишлайдиган билим субъектлари сифатида тан олишлари 
кераклигини назарда тутади. Бу ҳолда ўқитувчининг вазифаси нафақат ўқув дастурининг ўзига хос 
мазмунини ўргатиш, балки таълим олувчиларга ўз фаолиятларини рефлексив баҳолаш учун билим 
стратегиялари ва кўникмаларини ривожлантириш учун шароит яратишдир [1].
Ғарбий Европада, 70-йилларнинг охири – XX-асрнинг 80-йиллари бошларидан бошлаб 
шакллана бошлаган конструктивизм назарияси ва унинг тамойиллари аралаш таълимнинг асосий 
тамойилларига тўлиқ мос келади.
1. Конструктивизмнинг асосий позицияси: “билимларни таълим олувчиларга тайёр шаклда 
бериш мумкин эмас, сиз фақат таълим олувчиларнинг муваффақиятли қуриш ва билимларининг 
ўсиши учун педагогик шароит яратишингиз мумкин” [2]. Ушбу қоида аралаш таълимнинг қуйидаги 
тамойилларида ўз аксини топган:
- ўқитувчи ва таълим олувчиларнинг ҳамкорлиги; 
- хулосаларни шакллантиришда таълим олувчиларнинг иштироки; 
- турли хил муқобил вариантлар билан танишиш; 
- ҳар кимга тахминлар, илмий фаразлар ва тахминларни ифодалашни рағбатлантириб, ўз 
фикрларини билдириш имкониятини бериш. Анъанавий юзма-юз машғулотларда бунга доим ҳам 
вақт топилмайди, аралаш ўқитишда ўқитувчи ва таълим олувчилар билан шахсий алоқаларини 
йўқотмасдан (ижтимоий ўзаро муносабатлар) ҳар бир киши алоқа учун кенг АКТ танлови туфайли ўз 
фикрларини билдириш имкониятини ярата олади: форумлар, чатлар, блоглар, суҳбатлар ва ҳоказо;
- мустақил тадқиқот (лойиҳа усули), масофавий технологиялардан фойдаланган ҳолда мустақил 
ишлаш; 
- таълим олувчиларга муаммоларни ҳал қилишда ва фаолиятида ёрдам берадиган турли хил 
интеграл, ҳақиқий ва иммтиацион тажрибаларни шакллантирадиган ўқув вазиятларини яратиш. 
2.
Таълим олувчилар ўқув жараёнининг фаол субъектлари бўлиб, аввалги тажрибалар асосида 
бир-бири билан ўзаро алоқада бўлишади. Бундан келиб чиқадики, ўқув мазмунини лойиҳалаштириш 
умумлаштирилган тушунчалар, тизимли билимлари ва интеграл малакаларга, чет тилини эгаллаган 
даражага ва бошқаларга асосланган бўлиши керак. 
3.
Ижтимоий конструктивизм тамойиллари ўқитувчилар таълим жараёнининг маслаҳатчиси 
(фасилитатор) сифатида ҳаракат қиладиган, улар бошқармайдиган, лекин АКТ воситаларини 
шакллантиришда акс этади. Ўқитувчи томонидан амалга ошириладиган бир қатор вазифалар ушбу 
рол билан боғлиқ, масалан, амалий қисмга ўтишдан олдин назарий материални ўрганишда юзага 
келиши мумкин бўлган қийинчиликларни аниқлаш мақсадида аудиторияда маслаҳат бериш; бундан 
ташқари, ўқитувчи маслаҳатчи (фасилитатор) сифатида индивидуал топшириқларни тайёрлашда 
таълим олувчи томонидан йўл қўйилган хатоларни зудлик билан аниқлаб, тузатиши керак бўлади. 
Бундай маслаҳатларни онлайн тарзда, масалан, суҳбат ёки Интернет орқали бошқа алоқа 
имкониятлари орқали ташкил қилиш тавсия этилади. Маслаҳат қачон ва қандай ўтказилишини 
электрон почта орқали келишиб олиш мумкин. 
4.
Когнитив мослашувчан, шунинг учун таълим олувчилар ўрганган нарсалари эмас, балки уни 
амалда қандай қўллашлари муҳим (таълимдаги компетенциявий ёндашув).
5.
Коммуникатив конструктивизм тамойиллари чет тилини ўргатиш, яъни коммуникатив 
компетенцияни шакллантириш мақсадларида акс этади. У маданиятлар суҳбати шароитида самарали 
алоқани ўз ичига олади ва мулоқотга киришаётган субъектлар ҳақиқат конструкцияларининг мос 
келмаганлиги, натижада бир-бирини тушунмаслик ёки тўлиқ тушунмовчиликка олиб келиши 
мумкинлиги тўғрисида билим беради. 
Юқорида келтирилган ёндашувларни умулаштириб, шуни таъкидлаш керакки, замонавий 
таълим тизими доирасида ягона мақбул назарияни топиб бўлмайди, биргина назария ёки ёндашув 
асосида таълим самарадорлигини тўлиқ таминлаб ҳам бўлмайди. Шунга қарамай, замонавий 
таълимнинг ўзгариши шароитида конструктивистик тамойиллар энг катта даражада чет тилини 
https://buxdu.uz

---