# 4, 2020 pedagogik mahorat*педагогическое мастерство*pedagogical skill

# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
77 
бўлиб ўтган шахсий мулоқотдаги тажрибага таяниб, яъни тезкор бирёқлама қарорни қабул қилади. 
1-расм. “Сотувчи-харидор” диадаси муносабатлари механизми самарадорлигини таъминловчи
назарий-амалий модель 
https://buxdu.uz

---

# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
78 
“Индивидуаллик” позициясидаги “сотувчи-харидор” диадаси муносабатларида сотувчи учун 
устувор ижтимоий-психологик механизм – бу “баҳам кўриш (улашиш)” сифатида, “обрўли шахс, 
референт гуруҳ” эса харидорга нисбатан таъсирнинг устувор ижтимоий-психологик механизми 
тарзида намоён бўлади. Амалга оширилган ушбу сайъ-ҳаракатлар ўз навбатида бозорни 
сегментацияловчи “
географик
” омиллар кўринишида гавдаланиб, бозор иштирокчилари ҳисобланган 
“сотувчи-харидор” диадаси ўзаро муносабатлари мазмунида ҳам акс этади. 
Шунингдек, моделнинг “шахс” позициясидаги “сотувчи ва харидор” муносабатларини динамик 
семантик матрица мезонлари контекстида қуйидагича ифодаласа бўлади. Сўнгги позицияда “борлиқ” 
тузилма учун ҳал қилувчи ўлчов вазифасини ўтайди. Ўзаро муносабатлар жараёнида “сотувчи-
харидор” диадасини ўраб турган борлиқ фонида “сотувчи” учун харидорнинг йўналганлик ҳолати 
(харидни кимга ёки нимага атаб қилаётганлиги) ҳамда ундаги қобилият муҳим аҳамият эга. Масалан, 
сотувчи дўкон(бозор)га ташриф буюрган харидордаги ориентацияси қараб, яъни харидни ўзи, ота-
онаси, турмуш ўртоғи, фарзандлари, севимли инсони, устози, бошлиғи учун амалга 
ошираётганлигини ўз вақтида пайқаса ҳамда харидорни харид учун танланган товарнинг борлиқ 
билан боғлиқ хусусиятини намойиш этса, харидорни диди, мўлжали билан келиб чиқадиган 
муаммолардан халос этадиган хатти-ҳаракатларни амалга оширсагина диада ўзаро муносабатлари 
самарадорлиги ижобий бўлади. Бунда сотувчидан харидорнинг харид қобилиятига қараб, муносиб 
сайъ-ҳаракат ва хулқ-атворни намоён этиш талаб қилинади. 
Мазкур позицияда “харидор” учун сотувчининг индивидуал-типологик хусусиятлари, хусусан 
темпераменти ҳамда ўзаро муносабатлардаги характер-хусусияти алоҳида аҳамиятли саналади. 
Масалан, харидор дўкон(бозор)га кирар экан сотувчига нисбатан илиқликни, табассумни, очиқликни, 
босиқликни кўрса, харидор дўкон(бозор)даги товарларни тартиб билан жойлаштирилганини, ўзаро 
муносабатлардаги самимиятни англаб етса, муносабатлар бошланмасидан туриб (ҳатто маблағи 
етмаган ҳолларда ҳам), харид тўғрисидаги дастлабки қарорни чиқариб бўлади. Бунда харидор 
вазиятни бошқа дўкон(бозор)даги ҳолат билан таққослаб, яъни ўзи учун фойдали деб ҳисоблайдиган 
қарор чиқаради. 
“Шахс” позициясидаги “сотувчи-харидор” диадаси муносабатларида сотувчи учун устувор 
ижтимоий-психологик механизм – бу “роллар боғлиқлиги” ҳисобланса, харидор учун эса устувор 
ижтимоий-психологик механизми – бу “референт гуруҳ” саналади. Фикримизча, шундай тарзда 
кечадиган хатти-ҳаракатлар ўз навбатида бозорни сегментацияловчи “