Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

ENDOTELIY HUJAYRALARI (ENDOTHELIOCYTI) 
Endoteliy hujayralari yurak, qon tomir sistemasining hamma tarkibiy qismlarini va limfa 
tomirlarini ichki tarafdan qoplab turadi. Bu hujayralar uzluksiz qavat hosil qilib, limfatik 
tomirlardan boshqa qismida bazal plastinkada joylashadi. 
Endoteliy hujayralari yassi hujayralar bo`lib, kumush bilan impregnatsiya qilinganda 
hujayra chegaralari aniq ko`rinadi. Qo`shni hujayralar orasidagi kontaktlar turg`un bo`lmay 
patologik hollatlarda va ba’zi fiziologik o`zgarishlarda yo`qolishi va qayta tiklanishi mumkin. 
Elektron mikroskopda hujayra ostidagi bazal plastinka aniq ko`rinadi. Hujayraning yadro 
saqlovchi qismlari kengrok, (3-6 mkm), chetki qismlari ancha yupqa bo`ladi (qalinligi 20- 80 nm 
va ba’zan 1-2 mkm gacha boradi). 
Ba’zi a’zolarning endoteliy hujayralari sitoplazmasi ma’lum qismlarda shunchalik 
yupqalashadiki, hujayraning ichki va tashqi membranalari bir-biriga tegib, fenestralar hosil qila-
di. Hujayra sitoplazmasida ko`p miqdorda pinotsitoz pufakchalar mavjud bo`lib, ular turli 
moddalarni kapillyar bo`shlig`idan to`qimalarga va modda almashinuv mahsulotlarining esa 
oraliq moddadan kapillyarlarga o`tishida muhim o`rin tutadi. 
Endoteliy hujayralari joylashgan bazal plastinka (membrana) fibrillyar tolalardan va ko`p 
miqdorda mukopolisaxaridlar saqlovchi amorf moddadan iborat bo`lib, uning holati kapillyarlar 
o`tkazuvchanligini belgilaydi. Endoteliy hujayralari biriktiruvchi to`qimaning kollagen tolalariga 
nozik ipchalar - filamentlar orqali birikadi. 
Xulosa qilganda, endoteliy hujayralari mezenximadan taraqqiy etib, qon (yoki limfa) va 
to`qimalar orasidagi moddalar almashinuvida muhim o`rin tutadi. Bu jarayonda endoteliy hujay-
ralaridagi yupqalashgan qismlardagi fenestralar, hujayralar orasidagi yoriqlar va sitoplazmadagi 
pinotsitoz pufakchalar katta ahamiyatga ega. 
PERITSITLAR (PERICYTI, PERIANGIOCYTI) 
 
Qon tomir endoteliy hujayralarining tashqi tomopida bazal membrana hosil qilgan 
yoriqlarda yoki bazal membrana bilan endoteliy hujayra bazal plazmolemmasi orasida peritsit 

---

125 
hujayralari joylashib, ularni perikapillyar hujayralar yoki periangiotsitlar deb ham yuritiladi. 
Peritsitlarning o`ziga xos xususiyatlaridan biri ularning hamma tarafdan bazal membrana 
bilan o`ralgan holda joylashishidir. Bazal membrana peritsitga yaqin yerda ikkiga bo`linib, hu-
jayrani qamrab oladi. Peritsitlar ovalsimon yoki noto`g`ri shaklga ega bo`lishi mumkin. Ba’zan 
peritsitlar tuzilishi jihatdan limfotsitlarga juda o`xshab ketadi. Peritsitlarning faoliyati oxirigacha 
aniqlangan emas. Bu hujayralarda ba’zan nerv oxirlarining tugallanishi peritsitlar qon 
kapillyarlari teshigining kattaligini boshqarib turadi, degan fikrga olib keladi. Keyingi yillarda 
peritsitlarga ma’lum bir sharoitda biriktiruvchi to`qimaning boshqa hujayralariga 
(fibroblastlarga) aylanadigan o`ziga xos hujayralar sifatida qaralmoqda.