Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

QON PLASTINKALARI - TROMBOTSITLAR (THROMBOCYTI)
Qon plastinkalari eritrotsitlar va leykotsitlar bilan bir qatorda qonning uchinchi xil shaklli 
elementlarini tashkil etadi. Leykotsitlar va eritrotsitlardan farqli ravishda qon plastinkalari 
haqiqiy hujayralar bo`lmay, suyak ko`migidagi gigant megakariotsit hujayralari sitoplazmasining 
mayda (kat-taligi 2-3 mkm) parchalari hisoblanadi. Shu tufayli trombotsit termini odam qon 
plastinkalariga nisbatan unchalik to`g`ri emas. Uzida yadro saqlovchi va haqiqiy hujayralar 
bo`lgan trombotsitlar faqat tuban umurtqalilarda (masalan, baqa qonida) kuzatiladi va 
Reklengauzen hujayralari deb ataladi. Normal sharoitda qon plastinkalarining miqdori odamda 1 
mm
3
qonda 200000 dan 300000 gacha (200-300X 10
9
/l) bo`ladi. Qon plastinkalari odatda 
yumaloq va oval shaklga ega bo`lib, ularda periferik, strukturaga ega bo`lmagan zona - gialomer 
va markaziy, donador zona - granulomer tafovut etiladi. 
Elektron 
mikroskop 
ostida 
qon 
plastinkalarining 
ko`p 
sonli 
bo`rtmalar 
- 
psevdopodiyalarga egaligi ko`rinadi. Ularning soni va kattaligi plastinkalarning funksional 
holatiga bogliq bo`ladi. Donador zona yoki granulomerda har xil kattalikka ega bo`lgan (30 nm 
dan 0,2 mkm gacha) donachalar ko`rinadi (64-rasm). Donachalarning asosiy qismini alfa-
donachalar tashkil etadi. Ularning markaziy qismida yuqori elektron zichlikka ega bo`l-gan 
mag`zi bo`lib, ularda fosfatazalar va mukopolisaxaridlar borligi aniqlangan. Alfa-donachalardan 
tashqari granulomer-da o`ta yuqori zichlikka ega donachalar ham mavjuddir. Bu donachalar 
o`zida serotonin (5-gidroksitriptamin) saqlaydi. Yuqorida qayd etilgan donachalardan tashqari, 
qon plastinkalarining granulomer zonasida mitoxondriyalar, vezikulalar va mikronaychalar ham 
joylashadi. Ularning orasida to`da-to`da bo`lib yotgan glikogen zarrachalarini yoki «glikogen 
paketlarini» uchratish mumkin. 
Qon plastinkalari qonda turli shakllarda, ya’ni yosh, yetuk va qari plastinkalar shaklida 
uchrashi mumkin. Yosh plastinkalar to`q binafsha rangga bo`yalgan granulomer zonaga va och 
pushti gialomer zonaga ega bo`ladi. Patologik holatlarda qonda degenerativ plastinkalar va 
gigant (7-9 mkm keladigan) plastinkalar uchrashi mumkin. 
Qon plastinkalari muhim biologik vazifalarni o`tab, bu vazifalardan eng avvalo ularning 
qon ivishidagi rolini qayd qilib o`tish kerak. Ularda trombokinaza, tromboplastin va hokazo (12 
ga yaqin) faktorlar bo`lib, bu faktorlar qon ivish jarayonida aktiv ishtirok etadi. Trombotsitlarda 
50 ga yaqin fermentlar borligi aniqlangan. 

---

102 
64-rasm. Qon plastinkasi (trombotsit). Elektron mikrofotogramma. x 9.000. 
1-granulalar; 2-vakuola; 3-trombotsit o`sig`i. 
Qon plastinkalarining soni simpatik nerv sistemasi qo`zg`alganda, haddan tashqari 
jismoniy harakatlarda, taloq olib tashlanganda va boshqa hollarda ko`payib ketishi mumkin. Bu 
hol 
trombotsitoz 
deb ataladi. Plastiikalar sonining kamayishi - 
trombotsitopeniya 
ham turli 
kasalliklarda uchraydi. 
Qon plastinkalarining yashash muddati qisqa bo`lib, o`rtacha 5-8 kunga teng.