O‘lchash asboblarini konstruksiyalash 9S-21mss izzatullayev sarvar mustaqil ish Mavzu: Temperatura datchiklari

manbalarini ko‘rib chiqamiz. Xatolarning vujudga kelish sabablaridan biri
shundan iboratki, datchik, qoidaga ko‘ra, faqatgina haroratini o‘lchashi
lozim bo‘lgan obyekt bilan emas, balki boshqa predmetlar bilan ham
tutashadi. Boshqa bir sabab tutashtiruvchi kabellardan foydalanish bo‘lib
hisoblanadi (5.13A- rasm). haroratga ega bo‘lgan obyekt bilan
tutashtiriladigan sezuvchan element o‘zining haroratiga ega bo‘ladi. Aniq
o‘lchashlarni o‘tkazish uchun bu ikkita harorat amalda teng bo‘ladigan
issiqlik muvozanati holatiga erishish zarur bo‘ladi. Kabelning bir uchi

---

zondga ulanadi, boshqa uchi esa obyektning haroratidan sezilarli
darajada farq qilishi mumkin bo‘lgan qurshab turuvchi muhit haroratining
ta’siriga tortiladi. Shunday qilib, tutashtiruvchi kabel faqatgina
datchikning elektr signalini uzatib qolmasdan, elementdan yoki unga bir
qism issiqlikni ham uzatadi. 5.13B- rasmda obyekt, datchik, qurshab
turuvchi muhit va r1 va r2 issiqlik qarshiliklarini o‘z ichiga oladigan
issiqlik sxemasi ko‘rsatilgan, issiqlik qarshiliklari moddaning issiqlik
energiyasini o‘tkazish qobiliyatini aks ettiradi va issiqlik
koeffitsiyentlariga teskari kattaliklar sifatida aniqlanadi, ya’ni r = 1/a.
Agar obyekt qurshab turuvchi muhitga qaraganda issiqroq bo‘lsa, issiqlik
oqimi strelka ko‘rsatgan tomonga qarab yo‘naladi.
Tiplashgan kontaktli harorat datchigi quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil
topadi (5.14A- rasm):
1. Sezgir element – datchikning o‘zining haroratining o‘zgarishiga
reaksiya ko‘rsatuvchi material. Yaxshi element past solishtirma issiqlik
sig‘imi, kichik massa, katta issiqlik o‘tkazuvchanlik, yuqori va bashorat
qilinadigan sezgirlikka ega bo‘ladi.