O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

32.2. Turli rejimlarda neft, gaz beraoluvchanlik va ularni oshirish 
muammolari 
 
Neftning uyumdan qatlamdan tulik chiqarib olish imkoni nakadar murakkab 
ekanligi xususida umumiy ma’lumotlarga ega buldik. Maksadimiz iloji boricha ko`prok 
neftni chiqarib olish bo`lib, buboradagi kilinishi lozim bo‘lgan ishlarni quyida ifoda 
etmokchimiz. 
Neft beraoluvchanlikning maksimal xolatiga monelik kiluvchi omillardan biri – 
uning (neftning) fizik – kimyoviy xossasi bo`lib, uning xususiyatlari Qatlam 
suvlarnikidan katta fark qiladi. Shu boisdan qatlamdan neftning suv bilan siqib
chiqarilishi juda murakkab gidrodinamik jarayonlardir. 
Bunda suvning neftni yuvib – siqib chiqarish xususiyati neftning fizik – kimyoviy 
xususiyatlariga (qovushqoqligi, sirt xullanishligi) boglik bo`lib, Yana govaklarning 
ulchamlariga ham boglikdir. Qatlam sharoitidagi neftning qovushqoqligi uning 
harakatiga juda katta ta’sir ko`rsatadi. Yopishkok kuyuk neftni qazib chiqarish juda 
mushkul. Yana suvning tog jinslarini xullash – xullanmaslik xususiyati ham katta 
ahamiyatga ega. Xullanuvchi jinsdan neftning siqib chiqarilishi ancha yengil kechadi; 
agar suv bilan xullanmaydigan sharoit bulsa undan suyuqlikning siqib chiqarilishi kiyin 
bo`ladi. Yana qatlamning govakligi va utkazuvchanligi kancha yuqori bulsa, undan neft 
siqib chiqarilishi ancha kulay bulsada, agar kollektor past utkazuvchanlikka ega bulsa, 
unda suyuqlikning harakati juda sust kechadi. Undan tashkari kollektorning sofligi, 
ya’ni uning tarkibida gil maxsulotlarining bulmasligi katta ahamiyat kasb etadi. 
Mabodo kollektor tarkibida gil minerallari mavjud bulsa, ular suv teshishibilan bukib, 
utkazuvchanlikni yomonlashtiradi. 
Suyuqlikning sirt tarangligidan farkni kamaytirish maksadida aksariyat suvning 
sirt tarangligini neftnikiga yakinlashtirishga harakat qilishadi va natijada siqib 
chiqarishning natijasi yaxshirok bo`ladi. 
Shu maksadda qatlamga sirt faol moddalar (SFM) xaydaladi. Undan tashkari 
suvlarning ishqorligi, neftlar tarkibida organiq kislotalarning bor – yukligi ham suv 
bilan siqib chiqarish jarayoniga katta ta’sir qiladi. Masalan, neft tarkibida organiq 
kislotalar mavjud bulsa uning yuvilish xususiyati bir necha foizga kamayishi mumkin. 
Dengiz suvi yoki ishqorli suv neftni yaxshirok siqib chiqaradi. 
Undan tashkari suvlar tarkibida Sa va Mg tuzlarining mavjudligi neftni yuvib 
chiqarishga sabab ta’sir qilishi mumkin. Ushanday suvlar neft bilan aralashganda uning 
tarkibidagi organiq kislotalar bilan Sa, Md tuzlari reaksiyaga kirishib suvda 
erimaydigan kattik qoldiq xosil qiladi; bu qatlam utkazuvchanligini anchaga 
kamaytiradi, kilayotgan ishlarimiz natijasiga salbiy ta’sir utkazadi. Aksariyat xollarda
suvlar mikrogovaklarga kirmay yirikrok govaklardan utib ketadi va natijada qatlamning 

---

278 
yuviluvchanligi ancha kamayadi. Dengiz suvi ishlatilgan xollarda yuviluvchanlik 
xususiyati 70% va undan ortik ko‘rsatkichga kamayishi mumkin. 
Qatlam tarkibida temir minerallarining mavjudligi ham uning girofob sharoitini 
yaratilishiga olib keladi va kollektorning utkazuvchanligini kamaytiradi.