Мавзу Эстетиканинг предмети. Эстетика тарихининг асосий босқичлари. (2-соат)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
диий қиёфанинг ташқи (объекти) томонидир. Бадиий қиёфа 
ташқи дунё ёки инсон эҳтиёжларига мутаносибликда акс 
эттиради, яъни ҳаётни эстетик қадрият сифатида ифодалайди. 
Бадиий қиёфада ички (субъектив) томон санъаткорнинг хис-
туйғулари, мўлжаллари, баҳолашлари, кечинмалари, ўй-
хаёллари, орзу-умидларидир. Ташқи дунё таассуротлардан 
санъаткор ижодкор онгида ҳосил бўлган буларнинг барчаси 
санъаткорнинг ички дунёсини ташкил қилиб, у яратган бадиий 
қиёфаларда ўз ифодасини топади. Шундай қилиб, бадиий қиёфа 
санъаткор ўзлаштириб олган ташқи дунё билан, унинг ички 
дунёси қоришмаси сифатида намоён бўлади. 

---

63 
Санъат ва унинг мағзини ташкил этган бадиий қиёфа бир 
вақтнинг ўзида ҳам жонли воқеалик аксидир, ҳам санъаткор 
ички дунёси ўзлигининг ифодасидир. Санъатда ҳаёт қанчалик 
ифодаланса, бадиий қиёфаларда санъаткор ўзлигини шунчалик 
тўла намоён қила олади. Юксак истеъдод соҳиблари ҳаққоний 
хаёт манзараларини яратиб, ўзгаларни ўзининг хис-туйғулари 
ва кечинмалари билан завқлантириб, ўзлигини намоён қила 
олиши мумкин. 
Санъатда ижодкор кечинмалари асар тўқимаси матнига, 
бадиий қиёфалар мазмунига сингдирилса, фанда олимнинг хис-
туйғулари, ички кечинмалари, хавас-майллари у яратган 
кашфиётларда акс этмайди. Мисол учун:
Мусо Хоразмий, Абу Наср Фаробий, Али қушчи каби даҳо 
олимларнинг инсоний фазилатлари забардаст истеъдодлари 
жаҳон аҳамиятига молик илм-фан кашфиётларининг ўзида улар 
ҳар бирига хос бўлган эҳтирослар, ҳис-туйғулар изини 
кўрмаймиз, таъсирини сезмаймиз. 
Илмий фаолият натижалари қайси аллома яратганидан 
қатъий назар, улар ўша-ўша мавҳум «қиёфасиз» шаклида 
намоён бўлади. Бадиий қиёфа мавқеи бутунлай бошқача. У 
матнда санъаткорнинг хис-туйғуларини ҳавас-майлларини, ҳаёт 
тажрибасини, дунёқарашини хусусиятларини қамраб олади. 
Ижодкорнинг воқеа ҳодисаларга бўлган муносабати, бадиий 
қиёфада акс этади. Масалан, Навоий, Бобур, Фурқат, Чўлпон, 
Ойбек, Миртемир, Абдулла Орипов, Эркин Воҳидов ва 
бошқалар ижодида учрайдиган манзара назми ҳам шоир 
қалбининг ўзига хос майлини ифодалайди.
Саҳна асарларида бадиий қиёфа актёр ижроси орқали 
намоён бўлади. Актёр яратган қиёфа, драмматургни 
илҳомлантирган ҳаётий ҳодиса ифодаси бўлиши билан бирга, 
актёр ижодий меваси ҳам бўлиб ҳисобланади. 
Санъатда хис-туйғу муҳим восита сифатида изоҳланади. 
Санъат инсониятни эзгулик томон ҳаракати учун зарур бўлган 
ўзаро мулоқотлари воситаси бўлиб, уларни муайян ҳис-
туйғулар билан боғлайди. Лекин, санъат одамларнинг хис-

---

64 
туйғуларини тафаккурларини мавҳум тарзда эмас, балки жонли 
бадиий қиёфаларда акс эттириши мумкин. аслида инсон хис 
туйғуларисиз, ҳаёт моҳиятига хусусан, санъат туб мазмунига 
шу вақтга қадар етиб бўлмаган ва бундан кейин ҳам етиб 
бўлмайди.
Санъатда ҳис-туйғулар фандагига нисбатан ўзгача сифатга 
эга бўлади. Фан-техникада илмий-изланишларни йўналтириб 
туришни хис-туйғулар катта аҳамиятга эга бўлсада, тадқиқот 
натижалари бевосита кўзга ташланмайди. 
Санъат эса ўзига хос хис-туйқулар, кечинмалар 
хазинасидир. 
Санъат воқеликни образли акс эттиришда турли шакл ва 
воситалардан фойдаланади.