Sitologiya va

 Spermatozoid va tuxum hujayraning rivojlanish 
sxemasi:
2
3
1
3
37­ rasm.
Shakllanish 
davri
to‘playdi. ularning DNk miqdori ikki hissa ortadi. Birlamchi sper-
matozoidlar o‘sish zonasida tez kattalashmaydi. Lekin tuxum hu-
jayralar ayrim vaqtlarda bir necha yuz va ming martagacha kat-
talashadi. Birlamchi tuxum hujayralarning o‘sishi organizmning 
boshqa hujayralarida hosil bo‘ladigan moddalar hisobiga amalga 
oshadi. Misol uchun baliqlar, suvda ham quruqda yashovchilar, 
sudralib yuruvchilar va qushlardagi tuxum hujayraning asosiy qis-
mini sariqlik tashkil etadi. Sariqlik zaxira oziq moddalar to‘plamidir 
(yog‘, oqsil, karbon suv). Bundan tashqari birlamchi jinsiy hujay-
ralarda ko‘p miqdorda oqsil va RNklar sintezlanadi.
3­ bosqich. Yetilish davri
– hujayralar yadrosidagi diploid 
to‘plam ikki hissaga ortadi. Bu davrda hujayralar meyoz usulida 
ko‘payib gaploid to‘plamga ega bo‘ladi.
4­ bosqich. Shakllanish davri 
– hosil
 
bo‘lgan jinsiy hujay-
ralarning ma’lum
 
shaklga va hajmga ega bo‘lishi bilan amalga 
http:eduportal.uz

---

110
oRGANIZMLARNING INDIVIDuAL RIVoJLANIShI - oNToGeNeZ
V Bo‘LIM
Urug‘lanishda spermatozoid-
ning tuxum hujayraga kirishi.
38­ rasm.
erkak
urg‘ochi
Meyoz
Tuxum
urug‘lanish
Spermatozoid
erkak
urg
‘
ochi
Zigota
Urug‘lanayotgan tuxum hujay-
raga spermatozoidning kelib 
qo‘shili shidan xromasomalar 
diploid to‘‘plamining 
qayta tiklanish sxemasi.
39­ rasm.
oshadi. Tu 
xum hujayra shakllanish davrida maxsus parda (qo-
biq) bilan o‘ralib urug‘lanishga tayyor bo‘ladi. ko‘p hollarda sudra-
lib yuruvchilar, qushlar va sutemizuvchilar tuxum hujayrasida 
qo‘shimcha qobiqlar hosil bo‘ladi (36- rasmga qarang). Qo‘shim-
cha qobiqlar tuxum hujayra va unda rivojlanayotgan embrionni 
tashqi muhitning noqulay sharoitlaridan himoya qilib turadi.
Spermatozoidlar tuzilishiga ko‘ra har xil hajm va shaklga ega. 
Spermatozoidlarning asosiy vazifasi tuxum hujayraga irsiy ax-
borotni olib borish va uning funksiyasini tezlatishdir. Shakllangan 
spermatozoidda mitoxondriya, golji majmuasi va urug‘lanish vaqti-
da tuxum hujayra membranasini eritib yuboruvchi maxsus ferment-
lar bo‘ladi. Spermatozoid tuxum hujayrani urug‘lantirgach, diploid 
to‘plamga ega bo‘lgan zigota hosil bo‘ladi (38-, 39- rasmlar).
http:eduportal.uz

---

111
oRGANIZMLARNING INDIVIDuAL RIVoJLANIShI - oNToGeNeZ
V Bo‘LIM
1. Jinsiy ko‘payishning jinssiz ko‘payishdan asosiy farqi
nimada?
2. Gametogenez qanday bosqichlarga bo‘linadi?
3. Tuxum va urug‘ hujayraning asosiy farqi nimadan
iborat?
4. Jinsiy ko‘payishning biologik ahamiyatini tushuntiring.