Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

«shaxs — oila — mahalla — taʼlim muassasasi — tashkilot — 
jamiyat» 
prinsipi bo‘yicha tizimli va uzviy tashkil etilishi belgilab qo‘yildi.
Ushbu prinsipga asosan taʼlim muassasasi, xususan, umumtaʼlim maktablarida 
o‘quvchilarga huquqiy bilimlarni berishda zamonaviy taʼlim usullaridan foydalanish bilan bir 
qatorda, o‘qitilayotgan fanlarning bola yoshi va shaxsiyatiga mutanosibligi, oson o‘zlashtirilishiga 
ham eʼtibor qaratilishi lozim bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vaziri tomonidan tasdiqlangan “Umumiy o‘rta taʼlim 
maktablari uchun 2020-2021-o‘quv yiliga mo‘ljallangan tayanch o‘quv rejasi”ga asosan 
respublikamiz umumtaʼlim maktablarida o‘quvchilarga huquqshunoslikka oid fanlar “Ijtimoiy 
fanlar” yo‘nalishida “Davlat va huquq” fani 8-11-sinflarda haftasiga bir soatdan o‘tilishi belgilab 
qo‘yilgan
1
. Bu fan orqali o‘quvchilar O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi asoslari, davlat 
va huquqning kelib chiqishi, fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat, huquqbuzarliklar va yuridik 
javobgarlik, fuqarolik huquqi munosabatlari tushunchasi, mehnatga oid munosabatlar 
tushunchasi, oila qonunchiligida voyaga yetmaganlarning huquq va majburiyatlari kabi huquqiy 
bilimlarga ega bo‘lishmoqda. 
Huquqiy fanlarning tizimli tashkil qilinishi orqali yoshlarimizdagi huquqiy bilimlar 
kengayishi bilan birga ulardagi ko‘nikma mustahkamlanib boradi. Boshlang‘ich sinflarda huquqiy 
tarbiya sifatida o‘tiladigan saboqlar o‘quvchida dastlabki ko‘nikmalarni hosil qilsa, yuqori 
sinflarda o‘tiladigan huquqshunoslikka oid fanlar orqali o‘quvchilar aniq huquqiy munosabatlar 
tushunchalari to‘g‘risida bilim va malakaga ega bo‘lishadi. 
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, voyaga yetmaganlar o‘rtasida sodir qilinadigan 
huquqbuzarliklar va jinoyatlarning aksariyati aynan yuqori sinflarda tahsil olayotgan o‘quvchilar 
yoshiga to‘g‘ri keladi.
O‘smirlik bosqichidagi o‘g‘il va qizlarda ilk «kattalik» hissi yuzaga keladi. Bu yoshdagi 
o‘smir munosabat uslubini o‘zgartiradi, axloq mazmuni ham keskin o‘zgaradi. Kattalarning tashqi 
qiyofasi, yurish-turishi, ko‘zga tashlanadigan ayrim tomonlariga o‘smirda shu davrga tezroq 
yetish istagi uyg‘onadi. 
Bugungi kunda umumiy o‘rta taʼlim maktablarida o‘quvchilar o‘rtasida huquqbuzarliklarni 
oldini olish, jinoyatchilikka qarshi kurashish, qarovsiz va nazoratsiz qolgan voyaga yetmaganlarga 
ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish maqsadida huquq-tartibot organlari, nodavlat va notijorat 
tashkilotlar hamda jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda bir qator tashkiliy va amaliy tadbirlar 
o‘tkazib borilishiga qaramay, darslarga muntazam ravishda sababsiz kelmayotgan, 
huquqbuzarlik sodir etishga moyil, nosog‘lom oilalarda tarbiyalanayotgan, nazoratsiz va qarovsiz 
bo‘lgan o‘quvchilar soni saqlanib qolmoqda. Bizningcha, bunga sabab:
Birinchidan,
taʼlim muassasalarida ijtimoiy xavfli ahvolda bo‘lgan oila farzandlarini o‘z 
vaqtida aniqlanmagan. 
1
O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vaziri tomonidan tasdiqlangan “Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun 2020-2021-o'quv 
yiliga mo'ljallangan tayanch o'quv rejasi”. http://uzedu.uz/uz/umumiy-o‘rta-talim-maktablari-uchun-2020-2021-o‘quv-yiliga-
mo‘ljallangan-tayanch-o‘quv-rejani-tasdiqlas-to‘g‘risida 
78

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI