Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

Vazifalari:
1. Taʼlimiy. Oqsillarning tuzilishi, xossalarini o‘rganish va ularning xususiyatlari bilan o‘zaro 
bog‘liqlikni aniqlash; 
2. Rivojlantiruvchi. Oqsillarning yaratilish tarixini tahlil qilish, umumlashtirish va o‘quvchilarning 
fanga bo‘lgan qiziqishini rivojlantirish; 
3. Tarbiyaviy. Kimyo, biologiya va tibbiyot fanlari orasidagi fanlararo bog‘liqlikni rivojlantirish, 
o‘quvchilarning bilish qobiliyatini oshirish, o‘z-o‘zini nazorat qilishni shakllantirish. 
Nazariy jihatdan aminokislotalarning soni cheksiz, biroq oqsillar hosil bo‘lishida faqat 
yigirmata asosiy aminokislotalar ishtirok etadi.
Insulin hosil bo‘lishida yigirma xil aminokislotalardan o‘n oltita aminokislota borligi 
aniqlangan
2
. ХХ asrning o‘rtalarida insulin garmoni judayam ko‘p tadqiq etilgan moddadir. 
Buning sababi shuki, og‘ir kasallik bo‘lgan qandli diabet kasalining kelib-chiqish sabablari 
aniqlandi. Kasallik organizmda insulin garmoni yetishmasligidan kelib chiqar ekan. Insulin 
hujayralarga glyukozaning so‘rilish jarayonini taʼminlaydi va hujayralarning glyukozani singdirish 
mexanizmi jadallashishiga turtki bo‘ladi. 
Bu mavzuni yoritish jarayonida oshqozon osti bezining Langergans orolchalarida 
joylashgan β-hujayralar ishlab-chiqaradigan «shira»si – insulin garmoni ekanligi taʼkidlanadi. 
Insulin so‘zi asli lotincha bo‘lib, tarjima qilinganda – «orolcha» maʼnosini anglatadi. Bu so‘zni 
fanga 1916-yili nemis fiziologi Sharpi-Shafer kiritgan. Insulinning xossalarini o‘rganish shuni 
ko‘rsatdiki, uning ruxli bir necha molekulalardan tashkil topgan Zn-insulin nomi bilan yuritiluvchi 
kompleksli birikmasi uzoq muddatli davolash xususiyatini namoyon qiladi. Bu kompleksning 
kimyoviy tuzilishi ancha murakkab bo‘lib, 800ga yaqin atomlarni o‘zida birlashtirganligi maʼlum 
bo‘ldi. Olimlar bu muammo yechimini fizik-kimyoviy tahlil usullarini tatbiq etib bajardilar. 1964-
yili biologik faol moddalar tuzilishini aniqlagani uchun А.Nobel mukofotiga sazovor bo‘lgan ingliz 
biofiziki Doroti Kroufut-Xodjkin (1972) rentgen nurlari yordamida juda murakkab bo‘lgan 
biologik faol moddalarning uch o‘lchamli tuzilishini aniqladi. 
Slaydlar orqali oqsillarning yaratilish tarixi, tarkibi, tuzilishi va xossalari haqida maʼlumot 
beriladi. Mavzuni yoritishda intefaol metodlardan foydalaniladi. Masalan, aqliy hujum 
metodidan foydalanilganda, o‘quvchilarga berilgan nazariy bilimlar mustahkamlanadi.