X bo‘lim. BALIQ KASALLIKLARI УА DUSHMANLARI
Baliq ham tirik jonivordir. U kasallanadi, o‘sish va rivojlanishdan
orqada qoladi, natijada baliq mahsuldorligi pasayadi. Kasallik deganda
organizmning fiziologik funksiyalarining normalligi buzilishidir. Agar-
da tashqi va ichki ta’sirotlarga organizmning moslashuvi buzilsa, baliq
boshqarish xususiyatini yo'qotadi,
immuniteti pasayadi, baliqlar kasal-
likka yo‘liqadi.
Baliqlarning quyidagi kasallik turlari rnavjud:
A. Yuqumli bolm agan kasalliklar;
B. Yuqumli kasalliklar.
Yuqumli boim agan kasalliklar tashqi muhitning kuchli o‘zgarishi
natijasida yoki moddalar almashinuvi buzilishi natijasida sodir bo‘ladi.
Yuqumli kasalliklar asosan bakteriyalar, viruslar, zamburuglar,
suvollari ta’sirida va invazion-umurtqasiz hayvonlar ishtirokida paydo
boiadi. Hovuz xo'jaligida paydo boladigan
yuqumli kasalliklarning
asosiy sababi bu eng avval tig‘iz baliq o‘tkazish bilan bogliq. Shu jum -
ladan, qo‘shimcha oziqlantirish, hovuzni o"g‘itlash va suv olish havzasi-
ning maydoni bilan (otstoynik) ham bogliq. Bundan boshqa baliqlar
polikulturasi kabi omillar keskin ravishda tashqi muhit faktorlarini
o'zgartiradi va kasallik paydo boiish xavfini namoyon qiladi. Buning
natijasida moddalar almashinuvining
buzilishi sodir boiib, yuqumli
bo‘lmagan kasalliklar paydo boiadi.
Baliqlarning turli xil kasalliklarga beriluvchanligi, parazitlarga yem
bolishi asosan tashqi faktorlar (mavsum, areal, parazit) va organizm
holatining yomonlashuvi, baliq turi va yoshiga bogliq. Baliqlarning
kasallanishi ham immunitetga bogliq. Ba’zi bir baliqlar barcha para
zitlarga o lja obyekti bolmaydi. Demak, har bir tur baliqning o‘ziga
xos paraziti kasalligi boiadi.
Shu bilan bir qatorda, baliqlar ba’zi bir
kasalliklarga nisbatan chidamlilik xususiyatiga ega. Masalan, krasnuxa
(qizilcha) yuqumli kasalligiga nisbatan kumushtovon karas chidamli
boiadi, xuddi shunday xususiyatga oq amur ham ega. Qolgan baliqlar
— karp, zog‘ora, lesh yuqumli kasalliklarga beriluvchan boiadi. Ba
liqlarning kasalliklarga beriluvchanligi ularning yoshiga ham bogliq va
bu kasallik «Yosh davr» kasalligi deyiladi. «Yosh davr» kasalligi faqat
malki, molod va segoletkalik davrlarga xos. Yoshi katta baliqlarga xos
kasalliklar ham uchraydi. Baliq chavoqlari va uvildiriqlari parazitlardan
erkin boiadi yoki ularda bunday kamchiliklar nihoyatda kam uchraydi.
Shuning uchun ham sanitariya va gigiyena
nuqtayi nazaridan iqlim-
262
Iashtiriladigan baliqlarni iloji boricha uvildiriq davrida yoki chavoqlik
davrida amalga oshirilsa yaxshi natija beradi. Baliq yoshining katta-
lashuvi bilan bir qatorda uning parazitlari ham ko'payadi.
Baliqlarda parazitlarning almashinuvi yoshga bog'liqligi bilan bir-
galikda ozuqa xarakterining o'uzgarishi bilan ham bog'liq. Barcha ba-
liqlar taogen oziqlanishining 1—V rivojlanish bosqichlarida zooplankton
bilan oziqlanadi. Shu sababli sikloplar ko'pchilik parazitlarning tarqal-
ishiga sabab bo‘ladi. Sikloplarning ko‘pchiligi (Cyclops Vicinus)
asosiy
yoki oraliq xo‘jayin hisoblanadi. Baliq chavoqlari asta-sekinlik bilan,
zoobentos bilan oziqlanishga o‘tadi. Endi siklop bilan yuqadigan ka-
sallik kamayib, oligoxetalar orqali yuqadigan parazitlar paydo bo‘ladi.
Yumaloq chuvalchanglar, tasmasimon chuvalchanglar orqali baliqlar
zararlanadi. Baliq parazitlarining tarqalishi asosan baliqxo'r qushlar
orqali amalga oshiriladi (baklan, saplya, chayka, pelikan va boshqalar).
Kasai baliqlar 66-rasmda ko'rsatilgan.
66-rasm. Kasalliklar bilan zararlangan baliqlar:
1 — saproleginoz; 2 — ixtioftirioz; 3 — chechak; 4 — ligulez; 5 — qizilcha.
263
Baliq parazitlarining biologik xususiyatlaridan biri ularning mav-
sumiy zararlanishidir. Kasallikni qo‘zg'atuvchi
organizmlar asosan suv
harorati ko'tarilganda (30—ЗГС) avj oladi va darhol keng tarqaladi.
Shuning uchun ham yozda eng xavfli surgichlardan daktilogiros keng
tarqaladi. Buning rivojlanishiga asosiy sabab suv harorati 28—30°C
boiishidir. Ba’zan bu parazitlar qish paytida ham suv harorati 5—7°C
bo'lganda rivojlanadi. Infuzoriyalar tipiga mansub xilodonella kabi turi
baliqlarda qish paytida rivojlanib, katta zarar yetkazadi. Baliqlarning
kasallanishi yoki parazitlarga yoiiqishi bu baliqchilik xo‘jaliklarda
qo'yiladigan sanitariya-gigiyena holatining yomonlashuvi natijasidadir.
Xo'jalik rahbarlarining o‘z kasbiga nisbatan mas’uliyatsizlik bilan
qarashi, hovuzlar biologik holatining yomonlashuviga olib keladi.
Baliqlarning kasallik va parazitlarga yo‘liqishiga sabab ularni iqlim-
lashtirish bo‘lishi ham mumkin. Baliqlarni
bir hovuzdan ikkinchi ho-
vuzlarga ko‘chirish parazitofounani kamaytiradi. Shu bilan birgalikda
ko‘paytirib yuborishi ham mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
