Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

§2. Yığımın mahiyyəti, səbəbləri, ona təsir edən 
amillər və təsnifatı 
 
Məlum olduğu kimi cəmiyyət inkişaf etdikcə, onun
üzvlərinin tələbatı da artır. Onların artan tələbatlarını ödəmək 
üçün, məhsul və xidmətlərin istehsalı da artmalıdır. Bunun 
üçün isə istehsal amillərinin həcmi artmalı və keyfiyyəti 
yaxşılaşdırmalıdır. Beləliklə, cəmiyyət istifadə etdiyi milli 
gəlirin hamısını istehlak etməməli, onun müəyyən hissəsini 
istehsalın genişləndirilməsinə sərf etməlidir. 
Milli gəlirin bir hissəsinin istehsalın genişləndirilməsinə 
sərf olunması 
yığım
adlanır. Başqa sözlə desək, izafi məhsulun 
(milli gəlirin tərkib hissələrindən biri) bir hissəsinin kapitala 
qatılması kapital yığımı adlanır. Ev təsərrüfatını, firmaları və 
dövləti yığıma sövq edən səbəblər müxtəlifdir. 
Ev təsərrüfatını yığıma sövq edən səbəblər aşağı- 
dakılardır: bahalı məhsul və xidmətlərdən istifadə etmək 
arzuları; qocaldıqda, əmək qabiliyyətini itirdikdə, işsiz 
qaldıqda normal həyat şəraitinə malik olmaq; uşaqlarının 
gələcəyini təmin etmək üçün onları daha nüfuzlu 
universitetlərdə oxutmaq və s. 

---

357 
Firmaları yığıma, daha doğrusu kapital yığımına sövq 
edən səbəblər isə aşağıdakılardır: 
a)
Rəqabət mübarizəsi. Belə ki, hər bir firma kəskin 
rəqabət mübarizəsinə davam gətirmək üçün ETT-nin nailiy- 
yətlərindən, mütərəqqi əmək üsullarından və s. geniş istifadə 
etməlidir. Bütün bunlar isə müəyyən qədər vəsaitin, yığımın 
olmasını tələb edir; 
b)
Kapital hərisliyi. Belə ki, hər bir firma, kapital öz 
həcmini mümkün qədər genişləndirməyə çalışır. K.Marksın 
yazdığı kimi, ―Kapital hərisliyinin sonu yoxdur, nə qədər çox 
kapitalı olursa, bir o qədər çox yığmaq istəyir. 
Dövləti yığıma sövq edənlər isə aşağıdakılardır: 
a)
İctimai əmtəələrin istehsalını genişləndirmək üçün 
daha çox kapital qoyuluşları tələb olunur; 
b)
Ölkənin ictimai təhlükəsizliyinin təmin edilməsi 
getdikcə daha çox vəsait tələb edir; 
c)
İqtisadi və ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi də 
getdikcə daha çox kapital qoyuluşları tələb edir və s. 
Yığım təyinatına görə əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə 
həyat keçirilir: 
a)
İstehsal təyinatlı yığım-bu məhsul və xidmətlərin 
istehsalını həyata keçirmək üçün lazım olan istehsal 
vasitələrinin alınmasına xidmət edir; 
b)
Qeyri-istehsal 
təyinatlı yığım-bu qeyri-istehsal 
təyinatlı əsas kapital ünsürlərinin artımına yönəldilir; 
c)
İstehlak təyinatlı yığım-bu istehsalın genişlən- 
dirilməsi ilə ələqədar, istehsala yeni cəlb olunmuş işçi qüvvəsi 
üçün lazım olan istehlak şeylərinin alınmasına sərf olunur; 
d)
Ehtiyat və sığorta fondunun yaradılmasına xidmət 
edən yığım. 
Bu və ya digər təsərrüfatda yığımın səviyyəsinə təsir edən 
əsas amillər aşağıdakılardır: 

---

358 
Gəlirlərin səviyyəsindən asılı olaraq iqtisadi subyektlərin 
yığımları da müxtəlif olur. Daha doğrusu, gəlirlə yığım əsasən 
düz mütənasibdir. Belə ki, gəlirləri çox olan təsərrüfatlar 
yığıma daha çox hissəsini sərf edirlər. Bu müddəa bütün firma 
və ölkələrə də aiddir və bu qanunauyğunluğa ilk dəfə 
C.M.Keyns diqqət yetirmiş və