Shaharsozlikda bino va inshootlarni arxitekturaviy

markazlashtirilgan tizim
javob beradi. Xom-ashyoga ishlov 
berish yarim tayyorlov muassasalarida amalga oshiriladi (yarim-tayyor maxsulotlar 
fabrikasi, yarim tayyorlov oshxonalari, yarim tayyor maxsulot chiqaruvchi sexlar) 
ular yuqori sifatli jixozlarga ega bo„ladilar. Bu chizishuv, yo„nalishli tadbirlar, 
jixozdan samarali foydalanish, maxsulot sifatini oshirish va maxsulot tan narxini 
pasayishiga olib keladi (1.14rasm).
Yuqoridagi gaplarni ma‟nosi shundaki agar xom ashyoga dastlabki ishlov 
berish markazlashtirilsa umumovqatlanish muassasalari ichidagi ishlab chiqdrish 
maydonini kichrayishiga va joydan samarali foydalanishiga olib kelinadi. 
Turar joy xizmat ko„rsatish xududiga, turar joy tumanlar, kvartallar, turar joy 
majmualari, magistralaro va boshqa 
 
hududlari kiradi. 
1.14-rasm. 
Umum 
ovqatlanish 
muassasasini tur tizimi tarmoqlari. a- 
joylashish 
tizimi: 
1- 
umumshaxar 
muassasasi; 2- tuman axamyatidagi 
muassasa; 3- yashash hududi bo’yicha 
(mikrorayon); b- aylanish va qaytarilish 
tizimi. 
 
 
 

---

Umumiy 
ovqatlanish 
muassasalarining 
shaharsozlikda 
joylashuvi: 
Umumovqatlanish muassasalari turar joy xududida 500m li xizmat ko„rsatish 
radiusiga ega bu piyoda yo„l xisobida 7-10 daqiqani tashkil qiladi. I va IV iklimli 
xududlarda, hamda murakkab relefni joylarda va piyoda yo„li vaqti katta bo„lishiga 
olib keladigan sabablar bo„lsa xizmat kursatish radiusini 300 m gacha kamaytirish 
ruxsat etiladi. 
Umumiy ovqatlanish muassasalari o„zining xarakterlari bo„yicha bir qancha 
turga bo„linadi. Shu xarakterini ikkita turi bu uning qaerda joylashishi va qaysi 
vaqtda xizmat ko„rsatishi. Joylashishi to„g„risida gapiradigan bo„lsak 
umumovqatlanish muassasalari yo turar joy tumani ichida bo„ladi yo bo„lmasa 
shaxar ichida. Turar joy rayoni ichida joylashganlari aholiga asosan kechqurun 
odamlar ishdan qaytgan vaqtiga qarab ish rejasini to„g„irlaydi bunday kafe, 
oshxonalarda, kunduz kuni odam kam bo„ladi sababi aholi ko„pchiligi kunduzgi 
ishda bo„ladi. Shaxarda joylashganlari aksincha ularda xurranda mijozni eng ko„p 
keladigan vaqti tushlikda bo„ladi. Bu omillar xam umumovqatlanish muassasalar 
arxitekturasiga katta ta‟sir o„tkazadi. 
Umumovqatlanish muassasa joylashtirishga quydagi talablar qo„yiladi: 
-
Umumovqatlanish muassasani iste‟molchiga yaqinlashtirish; 
-
axolini ommaviy yo„nalishida joylashtirish; 
-
ovqat iste‟mol qilinishiga minimal vaqt xarajati bilan ta‟minlash; 
-
sog„lom, mazali, va xilma xil taomdagi talabni qondirish. 
Shaxar joylashuvida muassasalarni turtta xarakterlijoylashuvini ko„rishimiz 
mumkin. 1 Perimetrda; 2 burchakli maydonda; 3 ichkarilikda; 4 qurilmalardan 
bush maydonda. 3 chi sxemaga nisbatan 1 chi sxemada xizmat kursatish radiusi 
ikki barobar kichraymoqda, 2 chi sxemada ega 3 chiga nisbatan 4 marotaba 
kichraymoqda 4- sxemada xizmat ko„rsatish radiusi 0 ga tenglangan bu ommaviy 
dam olish joylarida samara berishi mumkin (1.15-rasm). 

---

Rasmda ko„rsatilgan restoran tassavurni kengaytiradi u yo„l ustida ko„prik 
usulida ishlangan bu nafaqat restoran balki kafe, yoki milliy oshxona xam bo„lishi 
mumkin, bu holda uni xizmat ko„rsatish radiusi yo„q u yo„lovchilarga xizmat 
qiladi. Bu misoldan biz, taraqqiyot- arxitektordan doim yangi me‟yorlar, yangi 
echimlarni ishlab chiqishni talab etishini ko„rishimiz mumkin. Bundan yana bir 
xulosa arxitektor me‟yorga osonlik bilan o‟zgartirish kirgazish tizimi ishlab 
chiqilishi lozimligini ko„rishimiz mumkin. 
Ovqat qilishni turiga qarab oshxonalar xam 3 turga bo„linadi: tayorlov-
oshxonasi, qaysiki ovqat pishirib berish jarayonini boshidan oxirgacha shu joyda 
amalga oshiradi. Pishiruv-oshxonasi, yarim tayyor xom ashyoda ishlaydi. 
Tarqatuv-oshxonasi, tayyor maxsulotni tarqatishga moslashgan. 
Oshxonani eng katta sig„imi ommaviy qurilish uchun 1000 o‟rindiqdan 
iborat bu QMQda ko„rsatilgan. Loyixalashni ko„p yillik tajribasi va qurilishi shuni 
ko„rsatadiki eng katta markazlashgan joyda joylashgan 1000 o„rindiqli oshxonalar 
o„zini to„liq oqlay olmadi. Hozirda bunday katta oshxonalar tuy o„tkazadigan 
tantanalar uyiga aylantirib yuborilmoqda. 
1.15-rasm. Umumiy 
ovqatlanish 
muassasalarining 
qurilishida joylashtirish 
sxemasi.
1- Peremetiri bo‟ylab; 
2- Burchakda; 
3- Ichkarilikda; 
4- Ochiq maydonda; 

---