9-mavzu. Kolloid sistemalarning elektrokinetik xossalari

---

9-mavzu. Kolloid sistemalarning elektrokinetik xossalari 
Reja: 
1.
Elektroforez va elektroosmos hodisalari.
2.
Oqib chiqish va cho`kish potensiallari.
3.
Elektroforez yordamida dzeta potensialni aniqlash. 
1.Elektroforez va elektroosmos hodisalari. 
Kolloid zarrachalar ma‘lum bir zaryadga ega bo‘lganligi uchun kolloid eritmaga 
tashqaridan elektr toki berilganda zarrachalar biror elektrodga tomon harakat qiladi: 
manfiy zarracha musbat elektrodga, musbat zarracha manfiy elektrodga tomon boradi. 
Kolloid zarrachalarning tashqi elektr maydon ta‘sirida harakat qilish hodisasi 
elektroforez 
yoki 
katoforez 
deyiladi. 

---

Bu hodisani 1807 yilda Moskva universitetining professori Reyss birinchi bo‘lib kashf 
etgan. Reyss bir parcha loyga ikki nayni o‘rnatib, bu naylarga tozalab yuvilgan qum soldi va 
ikkala nayga bir xil balandlikda suv quydi. So‘ngra bu suvga o‘sha vaqtda elektrning birdan bir 
manbai bo‘lgan Volt ustuni elektrodlarini tushirdi. Tok yuborilgandan bir oz vaqt o‘tgach, 
musbat elektrod tushirilgan naydagi suv loyqalanadi: loy zarrachalari sekin asta ko‘tarilib, suvda 
suspenziya hosil qila boshladi. Lekin shu bilan bir vaqtda bu naydagi suv kamaya bordi, manfiy 
elektrod tushirilgan nayda esa suv ko‘tarila boshladi. Reyss bu tajribasi bilan loy zarrachalari 
manfiy zaryadli ekanligini isbotladi. Shu yo‘l bilan elektroforez usulida zarrachalarning 
zaryadlarini aniqlash mumkin bo‘ldi.
Reyss tajribasida biz ikki hodisani ko‘ramiz: bulardan biri loy zarrachalarining musbat 
elektrod tomon harakati bo‘lsa, ikkinchisi suyuqlikning manfiy elektrod tomon harakatlanishidir. 
Suyuqlikning elektr maydonida g‘ovak jism orqali elektrodlar tomon harakat qilishi 
elektroosmos 
deyiladi. Elektroosmos yo‘nalishiga qarab suyuqlik zaryadi ishorasini aniqlash 
mumkin. Rus olimlari 
I.Jukov va B.Nikolskiy elektroosmos hodisasidan foydalanib suvni tozalash usulini 
topdilar.