9-mavzu. Kolloid sistemalarning elektrokinetik xossalari

2.Oqib chiqish va cho`kish potensiallari. 
Dispers sistemalarda uchraydigan elektrokinetik hodisalar jumlasiga elektroforez va 
elektroosmosdan tashqari "cho‘kish potensiali" ya‘ni (Dorn effekti) va "oqib chiqish potensiali" 
yoki Kvinke effekti ham kiradi. 
Bu to‘rtta elektrokinetik hodisalar kolloid kimyoning o‘zida ham katta nazariy va amaliy 
ahamiyatga ega. Kolloid sistemaning dzeta-potensiali kattaligi ayni sistemaning agregativ 
barqarorligi uchun xarakteristika bo‘la oladi. 
Elektroforezda dispers faza zarrachalarining harakat tezligi, elektroosmosda esa dispers 
muhitning harakat tezligi elektr maydon kuchlanganligi E ga va dispersion muhitning dielektrik 
o’tkazuvchanligi (ε) ga to’g’ri, muhitning qovushqoqligi (η) ga teskari proporsional bo’ladi. 
Elektroforez va elektrosmos tadqiqot ishlarida va amaliyotda katta ahamiyatga ega. 
Masalan, oqsillarni tahlil qilishda va ajratishda elektroforez hodisasidan, g‘ovak sistemalardan 
namni yo‘qotishda elektroosmos hodisalaridan keng foydalaniladi. 
Elektroosmos hodisasi –torfning va daraxtlarning qurishini tezlatishda, terini 
oshlashda, zollarning dispersion muhitini tozalashda, turli kompozisiyalarda materiallarni 
quritishda ishlatiladi. 
1859 yilda Kvinke elektroosmosga teskari hodisani (elektrodlarda potensiallar farqi 
hosil bo‘lishini) aniqladi va uni 
oqim potensiali
deb nomladi. 
Kvinke potensiallar farqi yuzaga kelishini suv va suvli eritmalarning turli xil g‘ovak 
materiallar (tuproq, daraxt, qum, grafit va boshqalar) dan oqib o‘tishida kuzatdi. Bu hodisa tirik 
organizmlar uchun ham xos. Masalan, arteriyalarda qon harakatlanganda kamgina oqim 
potensiali (~0,001’~0,002B) paydo bo‘ladi. 
Elektrokardiogrammalarda kuzatiladigan to‘lqinlardan biri oqim potensial bilan 
tushuntiriladi. 
Oqim potensiali yuzaga va diafragmaning qalinligiga bog‘liq, oqib o‘tayotgan 
suyuqlikning miqdoriga bog‘liq emas, balki oqimni ushlab turuvchi bosimga bog‘liq bo‘lib, u 
quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 

---

Elektroosmosda oqim potensiali suyuqlik harakatining hajmiy tezligi bilan quyidagicha 
bog‘lanishda bo‘ladi: