Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

1.5. ИШЛАБ ЧИҚАРИШ РЕСУРСЛАРИ ВА ТАШҚИ САВДО: ХЕКШЕР-
ОЛИН МОДЕЛИ 
1. Хекшер-Олин назариясининг шартлари
2. Хекшер-Олин назарияси 
3. Хекшер-Олин-Самуэлсон назарияси 
4. Хекшер-Олин моделини эмпирик текшириш. Леонтьев парадокси 
1. Хекшер-Олин назариясининг шартлари 
Давид Рикардо моделига биноан мамлакатларнинг нисбий афзалликлари 
фақат мамлакатлар ўртасидаги меҳнат унумдорлигидаги фарқлардан келиб 
чиқиши мумкин. Ҳақиқий хаѐтда ташқи савдони асосида мамлакатлардаги 
мавжуд бўлган ресурслар ўртасидаги фарқ ѐтади.
Ресурсларни ташқи савдодаги ролини тушунтириш учун ташқи савдо 
фақат ресурслар ўртасидаги фарқларга боғлиқ бўлган моделни кўриб чиқамиз. 
Ушбу модел бўйича нисбий афзаллик мамлакатнинг ресурс салоҳияти (ишлаб 
чиқариш омилининг нисбий таклифи бошқа мамлакатга нисбатан кўплиги) ва 
технология (ишлаб чиқариш жараѐнида маълум бир омилни бошқа омилга 
нисбатан кўпроқ миқдорда ишлатилиши) ўзаро ҳаракати орқали вужудга 
келади. 
Халқаро савдо ривожланишини мамлакатларнинг ресурс салоҳиятидаги 
фарқлари билан боғлайдиган назария умумий халқаро иқтисодиѐт назариясида 
асосийлардан бири ҳисобланади. Уни икки швециялик иқтисодчи Эли Хекшер 
ва Бертил Олин ишлаб чиққан, шунинг учун у Хекшер-Олин назарияси ѐки 
ишлаб чиқариш омилларнинг нисбати назарияси деб номланади. 
Хекшер-Олин назариясининг шартлари. 
Иқтисодиѐтда иккита ишлаб 
чиқариш омилини сарфлашни талаб қиладиган иккита маҳсулот ишлаб 
чиқарилади. Ишлаб чиқариш омиллари соҳалараро ҳаракатга эга, аммо 
мамлакатлараро ҳаракат қила олмайди.

---

51 
Фараз қиламиз, иқтисодиѐтда иккита маҳсулот ишлаб чиқарилади: мато 
ва озиқ-овқат. Иккала маҳсулотни ишлаб чиқариш учун иккита ишлаб чиқариш 
омилини сарфлаш керак – меҳнатни (иш вақти соатида ўлчанадиган) ва ерни 
(гектарда ўлчанадиган). 
Иккала 
маҳсулотни 
ишлаб 
чиқариш 
технологияси 
доимий 
коэффициентлар билан тасвирланади, яъни барча маҳсулот учун уни ягона 
ишлаб чиқариш усули мавжуд.
Иккала маҳсулотни ишлаб чиқаришда меҳнат ва ер ҳар ҳил 
пропорцияларда сарфланади. Фараз қиламиз, матони ишлаб чиқариш кўпрок 
меҳнат ресурси сарфланишини талаб қилади, яъни озиқ-овқатга нисбатан бир 
ер бирлигига кўпрок меҳнат миқдори ишлатилишини талаб қилади. Шу боис, 
озиқ-овқат ишлаб чиқаришни кўпроқ ер ресурси сарфланишини талаб қилади 
деб ҳисобласа мумкин. 
Қуйидаги ўлчамларни киритамиз: