Boshqarish apparatlari haqida ummumiy ma’lumotlar

10.5-rasm
MIT elektr saqlagich bilan birga ishlatilishi lozim, chunki uning 
qisqa tutashishdan himoyalovchi tuzilmasi yo‘q. 10.6- rasm, a 
dagi sxemada shartli tasvirlar quyidagilami bildiradi: IR — 
issiqlik relesi, 1IR, 2IR — issiqlik relesini ajratuvchi kontaktlar, 
EKCH— elektromagnit kontaktorning chulg'ami, L1 — EKCH 
ning asosiy, yoy o‘chirish tuzilmasi bilan tutashuvchi 
kontaktlari, K2 — EKCH ning blok-kontakti, T — to'xtatish 
knopkasi (tugmasi), Y — yurgizish knopkasi.
Yurgizish knopkasini bosganda kontaktorning elektromagnit 
chulg‘ami (EKCH)uch fazali tarmoqning liniya kuchlanishiga 
ulanadi. Demak, elektromagnit kontaktor chulg‘amidan tok 
o‘tadi va kontaktor o‘zining asosiy kontaktlari 
K
1
va blok-
kontakti
K
2
ni tutashtiradi. Asinxron dvigatel tarmoqqa ulanadi va
ishga tushadi. Endi yurgizish knopkasini bosib turishning hojati 
yo‘q, chunki bu knopkaga parallel ulangan blok-kontakt K2 
qo‘shilgan bo‘lib, EKCH tarmoqdan shu boshqarish blok-
kontakti orqali tok oladi. Agar dvigatelni to‘xtatmoqchi bo‘lsak 

---

to‘xtatish knopkasi T ni bosamiz, EKCH zanjiri uziladi va 
undan tok o‘tmaydi, demak, kontakt 
K
1
ochilib dvigatelni 
tarmoqdan ajratadi. 0 ‘ta yuklantirish rejimida dvigatelning toki 
nominal qiymatga ko‘ra oshganda, tokning ajratib chiqaradigan 
issiqligi oshadi, demak, issiqlik relelarining kontaktlari 1IR va 
2IR ochilib, EKCH ni tarmoqdan ajratadi. EKCH dan tok 
o‘tmaganda uning kontaktlari
K
1
ochilib, asinxron dvigatel 
tarmoqdan ajraladi.
10.6 a-rasm
Ko‘p elektr uskunalarda, masalan, ko‘tarish-tashish 
mashinalarida, aylanish yo'nalishini o'zgartirishga to‘g‘ri keladi. 
Bu holda rotorning aylanish yo‘nalishini o‘zgartiradigan 
(reverslaydigan) magnit ishga tushirgichdan foydalaniladi. 10.6 
a- rasmda bunday magnit ishga tushirgichning elektr sxemasi 
ko‘rsatilgan. Aylanuvchi magnit maydonning yo'nalishini 
o'zgartirish uchun uch fazali tarmoqning istalgan ikki fazasini 
almashtirish kifoya. Bu sxema mana shu fazalami almashtirishni

---

amalga oshiradi. Sxemada tegishli knopkalar bor. Masalan, 
„olg‘a“ knopkasini bosganda, „olg‘. K“, ya’ni olg‘aga yurgizish 
elektromagnit chulg'ami tarmoqqa ulanadi. Natijada asosiy uch 
fazali „olg‘. K“ kontaktlari va „olg‘.
K
1
“ boshqarish blok-
kontaktlari tutashadi. Asinxron dvigatel ishga tushadi. 
Dvigatelning aylanish yo'nalishini o‘zgartirish uchun „A“ va 
„B“ fazalar simining o‘mini almashtirish lozim. Agar „olg‘. K“ 
va „orq. K“ kontaktlari birdaniga tutashtirilsa, fazalararo qisqa 
tutashish yuz beradi. Bu qisqa tutash ehtimolini bartaraf qilish 
uchun orqaga K2 elektr magnit chulg‘am zanjirida „olg‘a“ 
ajratuvchi blok-kontakt va „orqaga“ EKCH zanjirida „olg‘a“ 
blok-kontakt kiritilgan. Masalan, „olg‘a“ knopkasini bosganda: 
„orqaga“ EKCH zanjiriga ulangan „olg‘a 
K
2
blok-kontakt 
ochiladi. Endi „orqaga“ knopkasini bosganda