3- mavzu: Vodorod yoqilg’isini ishlab chiqarish va ulardan foydalanish

---

3- Mavzu: Vodorod yoqilg’isini ishlab chiqarish va ulardan foydalanish. 
Re’ja: 
1.
Vodorod yoqilg`isi nima 
2.
Vodorod yoqilg`isining olinish sxemasi 
3.
Vodorod qayerlarda foydalaniladi va nima maqsadlarda ishlatiladi 
Vodorod yoqilg'isi yonilg'idan foydalanish uchun qulaylik va xavfsizligi 
tufayli issiq yonilg'i uchun tez-tez ishlatiladigan toza yoqilg'idir. Vodorod 
yoqilg'isining doimiy ravishda rivojlanishi va izlanishlari natijasida toza 
yoqilg'ilar, qora ko'mir "yashil" edi. Shu bilan birga, texnologik yutuqlar va 
innovatsiyalar bilan, issiq idishlarda ishlatilishi mumkin bo'lgan bunday yoqilg'i 
an'anaviy yoqilg'ini almashtirish uchun afzal qilingan energiya yoqilg'isiga 
aylandi. 
Sanoatning uzluksiz sa'y-harakatlari va texnologiyani takomillashtirish 
sharoitida issiq vodorod uchun ishlatiladigan yoqilg'i, vodorod yoqilg'isi, o'z 
missiyasini bajarishga qodir emas. Ko'p afzalliklari bilan, u mahalliy yonilg'i 
sohasida katta hissa qo'shdi va Xitoyning kelajakdagi energetika tizimining 
muhim qismiga aylandi. Atrof muhitni muhofaza qilish iqtisodiyotini barqaror 
rivojlantirish uchun kuchli kafolatlarga erishish. Shu bilan birga, vodorod 
energetikasi yoqilg'i texnologiyasi va uskunalarini uzluksiz yangilash va 
takomillashtirish, 
shuningdek, 
davom 
etayotgan 
energetik 
inqilobni 
rag'batlantirish uchun yuqori sifatli muqobil mahsulotlardan foydalanish. 
Bundan tashqari, issiq gaz uchun bunday yoqilg'ining ishlab chiqarish narxi 
nisbatan past bo'lib, umumiy xarajat an'anaviy yonilg'iga nisbatan 30 foizga 
tejash imkonini beradi. Shu bilan birga, bozorda amalda bo'lgan bu bozorni 
tahlil qilish, atrof muhitni muhofaza qilish, xavfsizlikni ta'minlash, energiya 
tejash, arzon narxlardagi afzalliklar bilan bozorda bu yonilg'i iste'molchilarni 
ayniqsa mamnuniyat bilan kutib oladi. 
Issiq idishlar uchun yoqilg'ining bunday turlari hatto yoqilg'i yoqilg'isining 
muqobil bozoriga ham egadir. Uning asosiy afzalliklari quyidagilardir: past 
narx, xavfsizlik, qulaylik, to'liq yonish, qoldiq qoldiq, qora dipsiz quyuq, toza, 
xavfsiz, arzon, xom ashyo sotib olish oson, ishlatish uchun qulay va boshqalar. 
Umuman olganda, bu yangi yonilg'i mahsuloti issiq potlarda qo'llanilishi 
mumkin, kelajakda bozorda rivojlanish uchun juda ko'p o'rin egallaydi. Issiq 
qozon uchun bunday yoqilg'i faqat xarajatlarni tejash bilan emas, balki 
foydalanish uchun ham qulayroqdir. 

---

Ana’naviy-organik yoqilg‘i bozorida ozgina krizis boshlanishi bilan neft va gaz 
mahsulotlarining 
o‘rnini 
bosadigan 
boshqa 
energiya 
manbalaridan 
foydalanishga harakat qilinadi. Juda ko‘p olimlarning fikricha, zamonaviy 
energetikaning rivojlanishida uglevodorod yoqilg‘ilarinig o‘rniga tabiatda juda 
ko‘p tarqalgan ximik element-vodoroddan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Vodorod zahiralari planetamizda bitmastuganmasdir. Bundan tashqari bir xil 
og‘irlikda vodorod, benzinga qaraganda 3 marta ko‘proq issiqlik ajratadi hamda 
undan yoqilg‘i sifatida xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida foydalanish 
mumkin (transportda, sanoatda, maishiy xizmatda va boshqalarda). 
Olimlar vodorod yoqilg‘isini sanoat asosida ishlab chiqishning ko‘pgina
usullarini topishdi, asosan odatdagi suvdan. Uning juda katta miqdorini er
kurrasida zahiralari juda katta bo‘lgan toshko‘mirdan olish mumkin. Vodro
d yoqilg‘isini suvda, havoda, hattoki havosi siyraklashgan kosmik kenglikla
rdan olish mumkinligi, bu yoqilg‘ini biznes olamidagi dovrug‘ini nihoyatda
oshirib
yubordi,chunki uni ishlab chiqarish uchun deyarli xarajatlar qilinmaydi, fo
yda to‘g‘ridan-to‘g‘ri havodan olinadi. 21-
asr boshlarida dunyodagi katta biznes namoyondalari, vodorod energetikasig

---

a qiziqish juda katta ekanligi to‘g‘risida
ochiq-oydin gapira boshlashdi.
AQSH. Xitoy, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari vodorod yoqilg‘itsi ishlab
chiqarish uchun milliardlab dolllar mablag‘larni investitsiya qilishdi. Faqat
birgina «FutureGen» vodorod elektrostansiya-sining loyihasi uchun AQSH
hukumati 1,2mlrd. dollar mablag‘ sarfladi, Xitoy davlati xuddi shunday
elektrostansiya uchun bundan ham ko‘p mablag‘ sarfladi. Hozirgi kunda
vodorod energetikasini rivojlantirish uchun Sharp, Sanyo, Hitachi, Toyota,
Panasonic kompaniyalari juda katta mablag‘larni investitsiya qilmoqdalar.
Vodorod energiyasidan foydalanish mumkin bo‘lgan usullardan biri, bu
ximik elementni vodorod yoqilg‘isiga aylanishidir, ya’ni vodorod va kislor
od aralashmasining siqilgan yoki gaz holatidagi ko‘rinishidir. Bu ko‘rinishd
agi aralashmaning yonish issiqligi, benzin (tabiiy gaz) va havo aralashmasi
issiqligidan yuqoriroqdir. Vodorod yoqilg‘isini ishlab chiqish va undan
ommaviy tarzda foydalanish, hozircha uning tannarxi qimmatligi hamda un
i tarqatish infrastrukturasini yo‘qligi sababli kechikmoqda. 
Ma’lumki, vodorod yoqilg‘isi ishlab chiqarish texnologiyasining bu xilda
rivojlanishi, uni ana’naviy organik yoqilg‘ilar bilan konkurensiya qila
olmasligini bildiradi. Ammo hozirgi texnologiyalar, zamonaviy texnologiyal
ar bilan almashtirilishi natijasida vodorod yoqilg‘isini ishlab chiqarish tann
arxini pasayishiga olib kelmoqda, ana’naviy yoqig‘i turlari esa kundan-
kunga qimmatlashib bormoqda. Hozirgi kunda dunyodagi juda ko‘p engil av
tomobil ishlab chiqaruvchi kompaniyalar vodorod yoqilg‘isi hamda gibrid (
benzin+vodorod) yoqilg‘isida harakatga keladigan avtomobillarniishlab chiqari
shni yo‘lga qo‘ymoqda. Nemis olimlarinig hisobiga ko‘ra, 21asrning o‘rtalari
da vodorod yoqilg‘isi bilan ishlaydigan avtomobillar er yuzida 75 % ni ta
shkil qiladi, qolgan 25 % igina organik yoqilg‘ilardan foydalanadi [46].
Bu sohada AQSHning Daimler va Honda, Xitoyning Shanghai hamda
nemislarning VW kompaniyalari etakchi o‘rinlarni egallab kelishmoqda.
Masalan, volorod yoqilg‘isi bilan ishlaydigan Honda FCX avtomobilini ko
‘rib chiqaylik. To‘liq vodorod yoqilg‘isida ishlaydigan Honda FCX avtomobili, 
160 km/soatgacha tezlikni oshira oladi va to‘ldirilgan yoqilg‘i baki bilan 5
00 km masofani o‘taoladi.
Uning yoqilg‘i bakiga 5 kg siqilgan vodorod yoqilg‘isi joylashadi. Hozirgi
kunda 200 dona shunday avtomobillarga ega shaxslar bo‘lib, yana 50 mingd
an ortiq avtomobilistlar shu kabi mashinalarga ega bo‘lish istagini bildirish
gan. Havo temperaturasi 300 gasovub ketganda ham uni birdan o‘t oldirish mu
mkin. 

---

Nazorat savollari 
1.
Vodorod energiyasi nima 
2.
Vodorod energetikasuni rivojlanmayotganiga nima sabablar bor 
3.
Vodoroddan qayerlarda foydalanilyapdi xozirgi ku misolida 
4.
Vodorod yoqilgisini afzallik va kamchilik tomonlari