Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

E-Bt-Bt, f-BC-C. 
Sariq rangda, profilning o‘rta va pastki qatlamlari loy 
zarrachalari yig‘indisidan iborat bo‘lib, singdirish sig‘imi 10-20-30 
mg.ekv/100 g, yuqori aktual va potensial kislotalik, 
A 
qatlamda gumus 
miqdori 5-6 %, 
VT 
qatlamda mayda dispers zarrachalar miqdori ko‘p, 
mineral mahsulot siallitli xarakterda, temir oksidlari profilning pastki 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
144 
qatlamlarida to‘planadi. Bu toifadagi tuproqlardan sitrus ekinlari 
yetishtirishda foydalaniladi. 
Temirli tropik tuproqlar, 
asosan, Afrikada (50 %) va kamroq 
miqdorda Ovrupa va Osiyo mamlakatlarida tarqalgan. Asosan, tog‘oldi 
tekisliklarida tropik va quruq savannalar tarqalgan bo‘lib, atmosfera yogini 
1000-1300 mm, quruqlik davri 3-4 oyga cho‘ziladigan yerlarda keng 
tarqalgan. Tuproq profili qizil rangda, 
V 
va 
Bt, Vt 
qatlamlari bo‘lib, temir 
oksidi yig‘ilmalaridan hosil bo‘ladi. Mineral tarkibi kaolinit-illit 
mahsulotidan tashkil toptan. Siallit, ferralit xarakteriga ega, singdirish 
sig‘imi 10-20 mg.ekv/100 g, asoslar 50-80-100 % bo‘lib, kalsiy va magniy 
asosiy qismini tashkil qiladi. Temir moddalari ko‘p bo‘lib, profilning yuza 
qismi zarang holatga kelgan. Gumus 2-3%, kuchsiz kislotali muhit, 
chirindi qatlami 20-30 sm, qishloq xo‘jaligida kofe, kakao, banan va 
mevali mahsulotlar yetishtiriladi. 
Qizil-qo‘ng‘ir savanna tuproqlari 
Afrika, Avstraliya, Janubi-
Sharqiy Osiyoda baland tekisliklar va tog‘ hududlarida tarqalgan, 
atmosfera yog‘ini 800-1000 mm, quruqlik davri 6-7 oy bo‘lib, quruq 
savannalar, o‘t-o‘simliklari, akatsiya, kserofit butalar ostida rivojlangan. 
Issiqlik harorati o‘rtacha 24-28 °S, namlik koeffitsiyenti 0,6-0,8 savannalar 
A 
qatlamida gumus 1,5-2-3% ni tashkil qiladi. Profilning yuqori qatlami 
yengil mexanik tarkibli bo‘lib, uning tagida esa loyga boy, illyuvial-
strukturasiz, temirga boy, so‘ng esa temir konkretsiyali, uning ostida temir-
ohak mahsulotidan iborat kankar qatlamlari uchraydi. Temirga boy 
bo‘lganligi uchun bu tuproqlar qizil rangli, Avstraliya, Hindiston, Birma, 
Janubiy Amerikada tarqalgan, asosan, araxis, makkajo‘xori va paxta 
yetishtiriladi.