Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

B
t
va V
Sa
) 
yig‘malari 
mavjud. 
S-
tuproqni hosil qiluvchi karbonatlarga boy yotqiziq. 
Moldova va Kavkazoldi hududlarida qora tuproqlar mexanik tarkib, 
temir, alyuminiy miqdoriga qarab tabaqalangan, ularning 
V 
qatlamda 
to‘planishi kuzatilgan. Organik moddaning miqdori bu tuproqlarda 10-
12%, zahirasi 600-700 t/ga. Tuproq muhiti neytral, singdirish sigimi 50 mg 
ekv/100 g, zichligi 1,0-1,2 g/sm, g‘ovaklik 50%, suv o‘tkazuvchanlik 
qobiliyati 200 mm/soat, suv singdirish qobiliyati 50%. Qora tuproqlar 
tasnifi 1895-yilda N.M. Sibirsev tomonidan berilib, to‘q shokolad, oddiy, 
to‘q
, 
u
 
to‘q-jigarrang turlarini ajratgan. 
Hozirgi paytda qora tuproqlar podzollashgan – 
A(Ar)-A1-A1V-
Bt+BCa-Cca, 
yuvilgan – 
A(A’)-AB-Bt-BCa-Cca, 
tipik – 
A(Ar+A)-AV-
VSsa-Ssa. 
Oddiy yuqoridagiga o‘xshash, janubiysi esa – 
A(Ar+A)-

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
138 
AV(AVSa)-VSa-VSSa-Cca-Ccs-
C
SO4
. 
Qora tuproqlarning hosil bo‘lishi 
davri 10-12 ming yil, gumus qatlamlisi esa ming yil, uning tagidagi 
qatlamlar esa 7-8 ming yil davomida hosil bo‘lgan. 
O‘tloqi qora tuproqlar 
yarim gidromorf bo‘lib, qora rangli, gumus 
moddalariga boy, kesma tuzilishi –
A-AV-VSA-S, ye
r osti suvlari 3-7 m 
pastda joylashgan bolib, cho‘l o‘simliklari tagida hosil bo‘ladi. Bu 
toifadagi tuproqlar N.P.Belov, Ye.V.Lobova tomonidan o‘rganilgan. 
G‘arbiy Sibir, Rus tekisligida esa N.V.Orlovskiy (1946), N.I.Bazilevich 
(1953), N.I.Bogdanov (1976), B.P.Axtirsev (1960), Ye.M.Samoylova 
(1981) o‘rgangan. Profilning morfologik tuzilishi qora tuproqlarga 
o‘xshash, ammo chuqurlashgan sari namligi, temir, marganes 
moddalarning dog‘lari va gley birikmalarining miqdori ko‘payib boradi. 
Gumus zahirasi 500-650 t/ga, singdirish sigimida Mg miqdori 30-50 %, 
g‘ovaklik 55-65%.