Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

mantiqiy funksiya;
• ijro etuvchilik funksiyasi 
- ishlab chiqaruvchi kuchlarning holatiga
25

---

bogiiq ravishda mehnat vositalarini turli usullar bilan harakatga keltirish va 
mehnat predmetlariga bevosita ta’sir ko‘rsatish;
• qayd etish va nazorat qilish funksiyasi 
- texnologiya jarayonini, 
belgilangan dastumi bajarishning borishini kuzatish;
• tartibga solish funksiyasi 
- berilgan dastumi tuzatish, unga aniqlik 
kiritish.
Bu aytib o‘tilgan funksiyalardan har biri ayrim olingan xodimning 
mehnatida ma’lum darajada ishtirok etishi mumkin, lekin u albatta, yalpi mehnatga 
ham xos boiadi. Inson mehnat faoliyatida qaysi funksiya ustunlik qilishiga qarab 
aqliy va jismoniy mehnat funksiyalarining muayyan nisbati qaror topadi.
Mehnat xususiyatini belgilovchi ishlab chiqarish munosabatlari tizimining 
asosiy elementlari quyidagilardir:
• mehnatkashlarning ishlab chiqarish vositalariga munosabati, ishlab 
chiqarish vositalarining mulkchilik shakli;
• bevosita ishlab chiqaruvchilar amalga oshirayotgan mehnatning maqsadi, 
shaxs m ehnati bilan jam iyat um um iy m ehnati o'rtasidagi bog'liqlik 
(mehnatning ijtimoiy tabiati namoyon bo‘lish shaklini ifodalaydi);
• ijtim oiy g u ru h la r (sin fla r)n in g ishlab c h iq a rish v o sitalariga 
munosabatlari, xodimlarning tayyorgarlik darajasidagi va uiam ing ishlab 
chiqarish jarayonida xilma-xil funksiyalami bajarishidagi farqlar taqozo qilgan 
m ehnatdagi ijtimoiy tafovutlar darajasi. Ishlab chiqarish usulining bu 
tomonlari, o‘z navbatida, ishlab chiqaruvchilaming o‘z-o‘zining mehnatiga 
m u n o sab atin i, m ehnat m ah su lo tla rin i taqsim lash m u n o sa b a tla rin i, 
shuningdek, jamiyatdagi mehnatni tashkil etish usulini belgilaydi.
Qisqacha xulosalar
♦Mehnat iqtisodiyoti*, bir tomondan real mavjud bo'lgan voqelik haqidagi 
bilimlami kengaytirishga, ikkinchi tomondan, mehnat sohasida kechadigan 
yangi aloqalar va jarayonlami qaror toptirishga ko‘maklashadi.
M ehnat - insonning biron bir maqsadga muvofiq ijtimoiy foydali 
faoliyatdir.
Mehnat jarayoni quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: mehnat predmetlari; 
mehnat vositalari; jonli mehnat sarflari.
Mehnat mazmuni - xodimning mehnat predmetlari va vositalari bilan 
o‘zaro munosabatga kirishuvidir.
M ehnat mazmuni quyidagi funksiyalam i bajaradi: m antiqiy, ijro 
etuvchilik, qayd etish va nazorat qilish, tartibga solish.
26

---