Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

Mehnat reduktsiyasi 
— murakkab mehnatni oddiy mehnatga aylantirishdir, 
bundan maqsad turli murakkablikdagi mehnatga haq to'lash o'lchovlarini 
aniqlashdir. Jamiyat rivojlanganligi bilan murakkab mehnat ulushi ortib boradi. 
Bunga sabab korxonaning texnika bilan qurollanish darajasi oshganligi, 
xodimlaming ma’lumoti va rivojlanishiga qo'yiladigan talablarning ortganligidir.
24

---

Murakkab mehnat
oddiy mehnatdan farq qilib, bir qator xususiyatlarga 
ega bo‘ladi:
• xodimning harakatlarini rejalashtirish, tahlil qilish, nazorat qilish va 
muvofiqlashtirish kabi aqliy mehnat funksiyalarini bajarish;
• xodimning teran fikrini bir joyga to'plashi va aniq maqsad bilan 
intilishi;
• qarorlar qabul qilish va harakatlardagi izchillik;
• xodim organizmining tashqi ta’sirlarga aniq va to‘g‘ri aks-sado berishi;
• tez, chaqqon va xilma-xil mehnat harakatlari;
• mehnat natijalari uchun javobgarlik.
Mehnat mazmunining ikkinchi belgisi — xodimning kasbga yaroqliligidir. 
Uning mehnati natijalariga ta’siri insonning qobiliyallari, unda genetik iqtidorlaming 
shakllanishi va rivojlanishi, kasbni to‘g‘ri tanlash, kadrlaming rivojlanishi va 
ulami tanlash shartlari bilan bog'liqdir. Kasbiy tanlashda kasbga yaroqlilikni 
aniqlashning maxsus usullari, masalan, professiografiyaning ahamiyati katta.
M ehnat mazmunining uchinchi belgisi - xodimning mustaqillik darajasi 
bo‘lib, u m ulkchilik shakli bilan bog‘liq tashqi cheklanishlarga ham, 
shuningdek, ishning murakkablik miqyosi va darajasi taqoza etuvchi ichki 
cheklanishlarga ham aloqadordir. Javobgarlik darajasini oshirganda qarorlar 
qabul qilishda cheklashlarning kamayishi harakatlarning ko'proq erkin 
bo‘lishini, ijodkorlikni va muammolami hal etishga norasmiy yondashish 
imkoniyatini bildiradi. Har qanday erkinlik kabi mustaqillik darajasining 
ortishi ham ham m a narsani bemalol qilish mumkinligini bildirmaydi. 
Xodimning mustaqilligi rivojlangan shaxsning o ‘z-o‘zini anglash darajasi 
mezoni, ish natijalari uchun javobgarlik choralarini anglatadi.
Hozirgi vaqtda m ehnat taqsim otining u yoki bu shakli sof holda 
qo‘llanadigan kasbni aytish qiyin, mazkur kasbda faqat u yoki bu shaklning 
ustunligi haqidagina gapirish mumkin. Masalan, yuk tashuvchining mehnati 
oddiy, jismoniy, bir xildagi mehnatdir, u jonli mehnat ham, buyumlashgan 
mehnat ham bo‘lishi mumkin. O'qituvchi mehnati uchun aqliy, jonli va 
ijodiy mehnat xosdir. Ko‘pchilik kasblami mehnat taqsimoti shakllari bo'yicha 
aralash mehnat deb atash mumkin. Bunday mehnatga sotuvchining, iqtisodchi 
va menejeming mehnatini kiritish mumkin.
Ko‘rsatib o‘tilgan mehnat taqsimoti shartli hisoblanadi. Biroq u mazkur 
kasbdagi xodim mehnatiga haq to*lash oichovini aniqlashga uning mehnat 
hissasi va jamiyatda tutgan roli mezonidan kelib chiqib to‘g‘ri yondashish imkonini 
beradi.
M ehnat mazmunini tahlil qilish vaqtida mehnat jarayonida quyidagi 
fiinksiyalar
amalga oshirilishi hisobga olinadi:
• zarur m ehnat operatsiyalari tizimining maqsadi va uni tayyorlash 
bilan bog‘liq boigan