Qotishmalarning xolat diagrammasi

Bir fazali qotishmalarni korroziyalanishi (n/8 konuni) 
Ikki komponentdan tarkib topgan bir fazali qotishmalarning 
korroziyalanishini 
tekshirish 
natijalarini 
kursatishicha, 
qotishmadagi ikkinchi metall mikdorini oshirib borish bilan 
xosil kilinayotgan qotishmaning potentsialini keskin uzgartirib 
bulmaydi, ya’ni uning potentsiali sekin uzgaradi. Okibatda 
qotishmaning potentsiali undagi asosiy metall potentsialidan 
deyarli fark kilmaydi. Kachonki qotishmada ikkinchi metall 
mikdori ma’lum kiymatga teng bulgandagina qotishmaning 
potentsiali ijobiy tomonga keskin uzgaradi. Bunda qotishmaning 
xususiyati, ya’ni korroziyabardoshligi kushilayotgan ikkinchi 
metallning xususiyatiga yakinlashadi. Bunday uzgarishlar 
kupchilik qotishmalar uchun aniklangan bulib, ularning agressiv 
muxxitlarga bulgan turgunligi “Namunaning kimyoviy 

---

turgunligini qotishmaning tarkibiy kismiga bogliklik grafigi” 
orkali ifodalanadi. Bu konuniyat Tamman tomonidan urganilgan 
bulib, keyinchalik rus olimlari Skorchelleti va SHul’tinlar 
tomonidan rivojlantirildi va konuniyat n/8 koidasi, turgunlik 
chegarasi yoki Tamman koidasi deb yuritiladi. 
Berilgan agressiv muxitga kimyoviy turgun bulmagan A 
metallga, shu muxitga kimyoviy turgun bulgan B metallidan oz-
ozdan kushib borish bilan kator qotishmalar xosil kilinsa, 
qotishmaning shu muxitga turgunligi qotishma tarkibidagi B 
komponent mikdori 1/8, 2/8, 3/8, va x.k. n/8 mikdorda 
bulgandagina namayon buladi. Uning kiymati foizda ifodalansa,
B komponent atomlarining mikdori tegishlicha 12,5; 25,0; 37,5; 
50,0 va x.k. % buladi. Mana shunday mikdordagi komponenti 
bulgan qotishmaning potentsiali ijobiy tomonga keskin uzgaradi. 
Bu konuniyat fakat tajriba orkali topilgan bulib, bunga ilmiy 
isbot xozircha xal kilinmagan. Misollarga karang: 
Umuman muxitga turgun bulmagan A metallni shu 
muxitga turgun bulgan B metall bilan ximoya kilish mexanizmi 
kuyidagicha isbotlanadi: qotishmaning muxitga turgunltgi B
metall atomlarini qotishmaning kristall panjarasida joylanishiga 
va uning mikdoriga boglik buladi. 
Muxitga turgun bulmagan metall atomlarini ximoya kilish 
uchun panjaradagi B metall atomlarining soni etarlicha ulishi 

---

kerak.Ґimoya kiluvchi atomlarning soni qotishmada n/8 
mikdorda bulmogi lozim. Bu xolda 
ayni 
muxitda 
qotishmaning ustki katlamlari, A metall atomlarini B metall 
atomlari tulik urab olmaguncha yoki ximoya kiluvchi katlam 
yuzaga chikmaguncha, qotishma sirtini emirilishi kuzatiladi 
(Ilova, 11-14 rasmlar).
Panjaraning 
katlamlari 
orasidagi masofa atom ulchamiga teng bulib, bu katlam 10
-8
sm 
ni tashkil kiladi. Agar panjaraning, ya’ni kristall panjaraning 10 
kavati erigan (emirilgan) chogda xam qotishma yuzidagi 
emirilishdan xosil bulgan chukurlik 10
-7
sm ga teng buladi va bu 
chukurlik kuzga umuman kurinmaydi (Ilova, 15-rasm). 

---