3-maruza. Plug nazariyasi asoslari. Plugning ishchi sirti. Lemexli – ag'dargichli sirtlarini loyixalashda nazariya asoslari. Qatlam

---

3-maruza. Plug nazariyasi asoslari. Plugning ishchi sirti. Lemexli –
ag'dargichli sirtlarini loyixalashda nazariya asoslari. Qatlam 
o'lchamlari orasidagi bog'liklar. Qirqishning solishtirma ishi. 
 
Plug erni shudgorlash uchun mo’ljallangan qishloq xo'jalik quroli. 
Traktor bilan ishlatiladigan pluglar lemexli va diskli bo'ladi. Lemexli 
pluglar vazifasiga ko'ra umumiy ishlarni bajaruvchi va maxsus pluglarga 
ajratiladi. Umumiy ishlarga mo'ljallangan pluglar dalachilikda erni 25 ... 
35 sm chuqur, haydaydi, maxsus pluglar esa to'qay, butazor, plantaj, 
bog', o'rmon, tokzor, toshloq va quriq erlarni xaydashda ishlatiladi. 
Traktorga qo’shish usuliga qarab pluglar tirkalma, o'rnatma va 
yarim o'rnatma bo'ladi. Yer haydash turiga qarab: oddiy, tezkor, plantaj, 
tekis xaydash, rombik xaydash pluglari, yumshatkich-pluglar bo'ladi. 
Oddiy, qavatli, plantaj pluglar ishlaganda shudgorda egat — marza hosil 
qiladi. Bu pluglar korpusi tuproqni faqat o'ng tomonga ag'daradi, 
birinchi yo'liga yonma-yon qaytganda esa, tuproqni avvalgi o'tishdagiga 
nisbatan chap tomonga ag'daradi. Natijada avvalgi yo'lining qaysi 
tomonidan qaytishiga qarab, shudgorda yo ochiq egatlar, yoki tuproq 
uyumlangan marzalar yasaladi. 
Tekis haydash pluglari (9-rasm) aylanma (a), klavishli (v), 
balansirsimon (g) va mokisimon harakatlanuvchi (b) pluglarga ajraladi. 
Aylanma plugda o'ng va chapga ag'daruvchi korpuslar bo'ladi.
 
 
9-rasm. Tekis xaydash pluglarining sxemasi:
a — aylanma; b — mokisimon harakatlanuvchi; v — klavishli; g — balansirsimon; 
1 - o'ng tomonga ag'daruvchi korpuslar; 2 — chap tomonga ag'daruvchi korpuslar 
Birinchi o'tishda o'ng 1, qaytishda esa chapga ag'daruvchi 
korpuslar ishlatiladi, tuproq doim bir tomonga ag'darilib, shudgor tekis 
chiqadi.

---

Tirkalma pluglar (10-rasm) rama 11, bikrlik balkasi 12, korpuslar 
10, chimqirkar 9 va disksimon pichoq 13 dan tuzilgan. Egat g'ildiragi 3 
egatdan, dala g'ildiragi 5 esa, haydalmagan daladan yuradi. Traktorchi 
avtomat 16 ning richagi 7 ni arqon bilan tortganda plug salt yoki ish 
holatiga o'tadi. Haydash chuqurligi vintli mexanizm 6 yordamida 
rostlanadi. Plug ramasi og'dirish mexanizmining chambaragi 8 ni burab, 
gorizontal holatga keltiriladi. Dala g'ildiragining mexanizmi tortqi 14 
vositasida ketingi g'ildirak 15 mexanizmiga birlashtirilgan. Bu g'ildirak 
oxirgi korpus ochgan egatdan yuradi. Plug ish holatiga tushirilganda 
amortizatsion prujinalar 4 cho'zilib, uning qisman og'irligini o'ziga oladi 
va korpuslarning erga urilishini so'ndiradi; plugni salt holatga 
ko'tarishda prujinalar avtomat yoki gidrotsilindrlar ishini engillashtiradi.
Tirkama 1 ning ilgagi traktorga bir nuqtada birlashtiriladi. Tirkama 
plugning tortish chizig'i bo'ylab yo'naltirilishi kerak. Buning uchun 
tirkamaning 
ko'ndalang 
plankasi 
plug 
ramasining 
old 
qismi 
(pasaytirgichi) dagi mos teshiklarga birlashtiriladi.
Silindrsimon korpuslar ramada bir-birining izini = 25 ... 30 mm 
qoplaydigan qilib o'rnatiladi, vintsimon korpuslar orasida esa, aksincha 
∆b ga teng oraliq qoldiriladi.
Tirkalma plugning salt holatdagi yo'l tirqishi h
t 
= 200 . . . 250 mm. 
Egat va dala g'ildiraklarining diametri (650 . . . 800 mm): 
D
b 
= 
D
p 
= 
2a
max 
+ 
d
k 
+ 
2m
0 
, 
bunda a
max
— eng katta ishlash chuqurligi; d
k
— o'q 
kronshteynining diametri; t
0
= 50 ... 70 mm — o’q kronshteynining dala 
betidan balandligi.