M oliya 5-bob. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish

113
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A.V. Vahobov, T.S. M alikov
undirish mexanizmi tadbirkorlik tashabbusining deyarli bil xil yoki 
proporsional darajadagi yuklamasini ta ’minlashga im kon bersa 
(boshqacha so‘zlar bilan aytganda, davlat oldida soliq to ‘lovchilar 
majburiyatlarining nisbiy tengligiga erishilsa), u holda bu narsa, 
shak-shubhasiz, ijtimoiy qarama-qarshiliklar va bosimni yumshatadi. 
Shunday qilib, yuqorida bayon qilinganlardan ko'rinib turibdiki, 
davlat daromadlari va davlat xarajatlari moliya mazmunini namoyon 
etuvchilar sifatida iqtisodiyotda va ijtimoiy sohada sodir bo‘layotgan 
jarayonlarga juda kuchli ta’sir o ‘tkazib, ularning o'sishi va yo‘nali- 
shini keskin o ‘zgartirib yuborishi mumkin.
Shu yerning o ‘zida byudjet yordamida tartibga solish (m akro- 
va m ikroko‘rsatkichlarga faqat markaziy byudjet daromadlari va 
xarajatlari majmuiga bog‘liq siyosatni o'zgartirish orqali) moliyaviy 
tartibga solishning barcha sohasini qamrab olaolmaydi. Chunki 
taqsimlash va qayta taqsimlashda moliya tizimi har bir fondining 
ta ’siri tartibga soluvchi b o ‘lishi kerak. Xususan, hozirgi paytda 
rivojlangan mamlakatlarda byudjetdan tashqari va maxsus fondlar 
birgalikda markaziy byudjetlar hajmining 1/3 qismidan x qismigacha 
tashkil etmoqda. Bundan tashqari, bu yerda yana ikkita muhim 
yo‘nalishlar ham mavjud. Bular byudjet defitsitining tarkibiy 
tuzilmasini shakllantirish va byudjetlararo munosabatlarni tartibga 
solishdir16.
D em ak, takror ishlab chiqarish m e ’yorlarini o ‘zgartirish 
maqsadida moliyaviy munosabatlarning barcha yo‘nalishlaridan 
foydalanish bo‘yicha davlat tomonidan tashkil qilinadigan faoliyatga 
ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni moliyaviy tartibga solish deyiladi. U 
kishilik jamiyatining tabiiy taraqqiyoti natijasida dunyoga kelgan 
hamda iqtisodiyot va ijtimoiy soha sog‘lom faoliyat ko‘rsatishining 
ajralmas qismi hisoblanadi. Moliyaviy tartibga solish sub’ekti davlat 
tu zilm alari b o ‘lsa, o b ’ekti ijtim oiy tizim ish tirok ch ilarin in g 
daromadlari va xarajatlaridir.
M akro- va m ikrodarajada jam iyat ehtiyojlarini m aksim al 
ta’minlaydigan jam g‘armalarni taqsimlash m e’yorlarini o'rnatish
16 
Moliyaviy tartibga soiish yuqorida keltirilgan elementlar mazmunini ochib berish 
maxsus tadqiqot o b ’yekti hisoblanadi va mazkur darslik doirasidan chetga chiqadi.