The economy of enterprise

3.2. Ta’sis hujjatlari 
 
Ta’sis  hujjatlarini  tayyorlash  korxonani  tashkil  etish  va  keyingi  faoliyat 
yuritish jarayonidagi muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi. Ta’sis hujjatlari faoliyat 
yurituvchi korxonalarning huquq va majburiyatlarini hamda sharoitlarini ifodalaydi. 
Korxonalar  faoliyatini  tartibga  soluvchi  qonun  hujjatlarida  ikki  xil  ta’sis 
hujjatlari belgilab berilgan: 
korxona Nizomi; 
ta’sis shartnomasi. 
Amaliyotda  korxona  faqat  Nizom  yoki  faqat  ta’sis  shartnomasi  asosida, 
shuningdek,  bir  vaqtning  o’zida  Nizom  va  ta’sis  shartnomasiga  asosan  faoliyat 
yuritish hollari mavjud. 
Shuni  qayd  qilib  o’tish  kerakki,  korxonaning  (huquqiy  shaxsning)  ta’sis 
shartnomasi  kelishuv  asosida  tuziladi,  Nizom  esa  muassis  (muassislar)  tomonidan 
tasdiqlanadi.  Bitta  ta’sischi  tomonidan  tuzilgan  huquqiy  shaxs  shu  ta’sischi 
tomonidan tasdiqlangan Nizom asosida faoliyat yuritadi. 
Korxona  Nizomi  asosiy  ta’sis  hujjati  bo’lib,  unda  korxonaning  tashkiliy-
huquqiy  shakli,  nomi  va  manzilgohi,  Nizom  jamg’armasining  miqdori, 
daromadlarining  tarkibi  va  taqsimlanish  tartibi  hamda  korxona  fondlarini  tashkil 
qilish  tartibi,  korxonani  tugatish  va  qayta  tashkil  qilish  tartibi  ko’rsatilishi  shart. 
Boshqacha  qilib  aytganda,  korxona  Nizomi  uning  huquqiy  maqomini,  huquq  va 
majburiyatilarini belgilab beradi. 
Nizomda  shuningdek,  korxona  faoliyat  ko’rsatuvchi  soha  va  tarmoq,  atrof-
muhit  va  odamlar  sog’lig’ini  muhofaza  qilish  kafolati,  boshqaruv  shakli,  hisobga 
olish va hisobot tizimi ham aks ettirilishi lozim. 
Korxona  to’g’ri  va  to’liq  tayyorlangan  Nizom  asosida  mahalliy  hokimiyat 
organlarida  ro’yxatga  olinadi,  keyin  esa  o’z  muhriga  ega  bo’lish  va  bankda  hisob 
raqami ochish huquqini qo’lga kiritadi. O’z muhri va hisob raqamiga ega bo’lmagan 
korxona, huquqiy shaxs hisoblanmaydi va mustaqil korxonalar qatoriga kiritilmaydi.