The economy of enterprise

Примечание [I11]: да 
 
118 

---

Uchinchi  xususiyat  baholash  muammosi  bilan  bog’liq.  Masalan,  xususiy 
kapitalning rentabellik ko’rsatkichi sur’ati  va maxraji turli xil xarid qobiliyatiga ega 
bo’lgan  pul  birligida  keltiriladi.  Ko’rsatkichning  sur’ati,  ya’ni  foyda  o’zgaruvchan 
(dinamik)  bo’lib,  faoliyat  natijalarini  hamda  tovar  va  xizmatlarning  asosan  o’tgan 
yilda  yuzaga  kelgan  bahosini  aks  ettiradi.  Ko’rsatkichning  maxraji,  ya’ni  xususiy 
kapital  bir  qator  yillar  davomida  shakllanadi.  U  joriy  bahodan  ancha  farq  qilishi 
mumkin  bo’lgan,  hisobga  olish  bahosida  aks  ettiriladi.  Demak,  xususiy  kapital 
rentabellik koeffitsientining katta bo’lishi, doim ham korxonaga kiritilayotgan kapital 
qaytimiga  mos  kelavermaydi;  moliyaviy  qarorlarni  qabul  qilishda  bu  ko’rsatkichni 
e’tiborga olishdan tashqari, korxonaning bozordagi bahosini (bozor kapitalizatsiyasi) 
ham inobatga olish zarur. 
Quyida  korxona  faoliyatining  samaradorligini  tavsiflovchi  rentabellikning 
asosiy ko’rsatkichlari keltirilgan. 
 
   
 
 
 
 
Sof foyda (SF) 
 
Aktivlar rentabelligi (RA) = 
 
 
 
 
 
Aktivlarning o’rtacha yillik qiymati (A) 
 
   
 
 
 
 
 
Sof foyda (SF) 
Sotish rentabelligi (RS) =   
 
 
 
 
Mahsulotni sotishdan tushgan tushum(ST) 
 
   
 
 
 
 
 
 
Sof foyda 
Xususiy kapital rentabelligi (XK) =   
 
 
 
 
          Xususiy kapital o’rtacha yillik qiymat (XK) 
 
   
 
 
 
 
 
Sof foyda (SF) 
Bitta aktsiya daromadi (AF) = 
 
 
 
 
 
 
Muomaladagi aktsiyalar soni (Na) 
 
Aktivlar rentabelligi korxonada 1 so’m foyda olish uchun qancha mablag’ jalb 
qilish  talab  etilishini  (bu  mablag’lar  manbaidan  qat’i  nazar)  aks  ettiradi.  Ushbu 
ko’rsatkich  korxona  raqobatbardoshligining  eng  muhim  ko’rsatkichlaridan  biri 
hisoblanadi. 
Sotish  rentabelligi  sotilgan  mahsulotning  har  bir  so’mi  qancha  sof  foyda 
keltirganini aks ettiradi. 
Xususiy  kapital  rentabelligi  korxona  mulkdorlari  ya’ni,  egalari  kiritgan 
kapitaldan  foydalanish  samaradorligini  aniqlash  va  bu  ko’rsatkichni  xuddi  shu 
mablag’larni boshqa qimmatbaho qog’ozlarga kiritganda olish mumkin bo’lgan foyda 
bilan  taqqoslash  imkonini  beradi. Farb  mamlakatlarida  bu  ko’rsatkich  kompaniya 
aktsiyalarining kotirovkasiga sezilarli ravishda ta’sir ko’rsatadi. 
Bitta  aktsiya  keltiruvchi  foyda  ko’rsatkichi  korxonaning  bozordagi  faoliyatini 
tavsiflovchi muhim ko’rsatkichlardan biridir. 
 
119 

---

Shu  tariqa,  tavsiya  qilinuvchi  ko’rsatkichlar  tahlil  jarayonida  korxonaning 
moliyaviy  barqarorligini  aniqlash,  ishlab  chiqarish  samaradorligi  va  korxonaning 
bozordagi  raqobatbardoshligini  oshirishga  oid  chora-tadbirlar  belgilashga  ikoniyat 
yaratadi.