N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

3.1-rnsm. Operatsiyalnrning belgilanishi
Ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilish uchun har bir guruh operasiyalarining 
um um iy m iqdoridagi nisbiy vazni hisoblanadi. Bizga m a’lum ki, ishlab chiqarish 
jaray o n id a asosiy ishni texnologik operasiyalar bajaradi. SH uning uchun ulam ing 
asosiy 
soni 
qanchalik 
k o 'p
b o 'lsa, 
ishlab 
chiqarish jaray o n i 
shuncha 
takom illashgan 
hisoblanadi. 
H ar 
xil 
operasiyalam ing 
ulam ing 
um um iy 
m iqdoridagi o 'z a ro nisbati ishlab chiqarish jaray o n in in g strukturasi deyiladi. Ishlab 
chiqarish jarayonini tashkil qilish shu jaray o n n in g m exanizasiyalashtirish 
darajasini hisoblashga asos b o 'la d i. M exanizasiyalashtirish darajasi quyidagi 
form ula orqali topiladi:
Kum
bu o'rda:
Km - 
m ashinada bajariladigan operasiyalar m iqdori;
Kmq - 
m ash in a-q o 'ld a bajariladigan operasiyalar m iqdori;
Kum 
- um um iy operasiyalar m iqdori
T ahlil natijalari asosida ishlab chiqarish jarayonining strukturasini yaxshilash 
tadbirlari ishlab chiqiladi.
56

---

B ozor m unosabatlariga o'tish sharoitida, m uayyan turdagi m ahsulotlar uchun 
iste'm olchi talabining o'zgarishiga m oslashuvchan jav o b berishni talab qiladigan - 
ishlab chiqarishni operativ rejalashtirishning roli ortadi. U ning vazifasi korxona va 
ichki bo'linm alam ing ishlab chiqarish resurslaridan sam arali foydalanish bilan aniq 
va uzluksiz ishlashini ta'm inlashdan iborat.
A vtom atlashtirilgan va m oslashuvchan ishlab chiqarish sharoitida yordam chi 
va xizm at ko'rsatish jarayonlari u yoki bu k o 'rin ish d a asosiy jaray o n lar bilan 
birlashib, m ahsulot ishlab chiqarish jarayonlarining ajralm as qism i bo'lib qoladi.
Bu ichki ja ray o n lar qisqa m uddatlar va uzluksizlik bilan tavsiflangan ishlab 
chiqarish siklini shakllantiradi.
Ishlab chiqarish jarayonini oqilona tashkil etishning iqtisodiy sam aradorligi 
ishlab chiqarish jaray o n in in g davom iyligini kam aytirish, 
ishlab chiqarish 
xarajatlarini kam aytirish, asosiy ishlab chiqarish aktivlaridan foydalanishni 
yaxshilash va aylanm a m ablag'lar aylanishining tezlashishi bilan izohlanadi.
Ishlab chiqarish jarayoni uni rasional tahlil qilish prinsiplari asosida doim iy 
takom illashtirilib boriladi. A sosiy prinsiplardan b o 'lib quyidagilar hisoblanadi: