N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

* .
/
i
2
1
A c h iz iq li r a h b a r
В c h iz iq li r a h b a r
С c h iz iq li r a h b a r
, 
Щ
 
, P-t
> 
f
i'
V
v
^
T | _ |
T
u
Г
1
Г 1
B a j a r u v c h i l a r
B a j a r u v c h i l a r
B a j a r u v c h i l a r
14.3-chiznta. Chiziqli-shtabli boshqaruv strukturasi
S htablam ing vazifasi har xil m uam m olam i o ’rganish orqali rahbarga qaror 
qabul qilishda yordam berish d an iborat. B unday shtablarga ehtiyojning paydo 
b o ’lishiga asosiy sab ab -tash k ilo tlard ag i funksiyalam ing m urakkablashuvidir. Bu
197

---

erda m ehnat taqsim oti ikki turdagi m aqsad va vazifalar bilan belgilanadi. 
Shtablam ing funksiyalari ekspertiza qilishga va bevosita rahbar uchun boshqaruv 
qarorlarini tayyorlashga olib boriladi.
C hiziqli rahbarlar korxonaning bosh m aqsadiga erishish y o ’lidagi birlam chi 
vazifalam ing 
bajarilishiga jav o b g ar b o ’lsalar, 
shtabdagilar 
esa 
birlam chi 
vazifalarga tobe b o ’lgan ikkilam chi vazifalam ing bajarilishiga javobgardirlar. U lar 
m asiahat berish funksiyasini bajaradilar. C hiziqli rahbarlarning asosiy vazifasi 
ta k lif etilgan ijobiy va salbiy m aslahatlar ichidan m aqsadga m uvofig’ini aniqlash 
va uzil-kcsil qabul qilishdan iborat.
14.1-jadvnl
C h iz iq li s tr u k tu r a n in g ijo b iy va sa lb iy to m o n la r i
Ijobiy tom onlari
Salbiy tom onlari
B unday struktura bir-biriga zid, chal- 
kash topshiriqlar berilish hollarini 
kam aytiradi.
Y akkaboshchilikni 
va 
shaxsiy 
javobgarlikni m ustahkam laydi.
Bu 
struktura 
oddiy, 
puxta 
va 
tejam lidir.
B oshqariluvchi obekt ishiga kam kishi 
aralashadi.
V azifalar tezkor hal etiladi butun 
tizim sam arali ishlaydi.
X odim lar faqat o ’z rahbariga hisobot 
beradilar, 
natijada 
ijrochilik 
va 
intizom darajasi ancha oshadi.
B unday 
struktura 
oddiy, 
barqaror 
m asa-lalam i echishga m o ’ljallanganligi 
sababli 
uning 
doirasida 
kom pleks 
m asa-lalarni hal qilish ancha qiyin 
kechadi.
Bunday sharoitda rahbarlar k o ’proq 
tezkor 
ish lar 
bilan 
band 
b o ’lib, 
strategik 
kom pleks 
m uam m olam i 
etibordan chetda qoldiradilar.
B unday boshqarishda teng huquqli 
struktura birliklari negizida gorizontal 
b o g ’lanish b o ’lmaydi.
Bunday 
boshqarish 
sharoitida 
buyruqbozlik 
va 
rasm iyatchilikning 
paydo b o ’lish xavfi kuchli, chunki, 
strukturaning har bir b o 'g 'in id a rahbar 
o ’z lavozim i b o ’yicha farm oyish berish 
uchun b archa huquqlarga ega b o ’ladi.
S htablam ing tashkil qilinishi va bunday yordam chilarga ega b o ’lgani uchun 
korxona faoliyatini boshqarish b ir tom ondan ungillashadi, boshqa tom ondan esa, 
berilgan m aslahatlar qaram a-qarshi b o ’lganligi sababli m urakkablashadi. Shunday 
hollarda h a r ikkala tom on o ’zinikini m aqullashga, o ’z o b ro ’sini saqlashga harakat 
qiladi. N atijada nizo chiqadi. Shtabdagi m enejerlar o ’zlarini m utaxassis, o ’z 
sohalarining bilim doni ekanligini isbotlam oqchi b o ’lsalar, chiziqli rahbarlar esa, 
yakka 
rahbar 
ekanliklarini 
pesh 
qiladilar. 
G ’arb 
m enejm entidagi 
ayrim
nazariyotchilar bu ikki turdagi m enejerlar korpusini yaxlit tashkilot tarkibidagi
198

---

qaram a-qarshi sosial guruh deb atashadi. Bu erda shtabdagilar o ’zlarini elita 
darajasida his etadilar.
Y irik korporasiyalardagi shtablar k o ’p hollarda m azkur korxonaning asosiy 
m arkaziy 
organlariga 
aylanib 
qoladilar 
va 
chiziqli 
organlar 
faoliyatini 
m urakkablashtirishga urinadilar. B unday vaziyatdan qutulish uchun korxonalar 
boshqarish strukturasiga o ’zgartirishlar kiritib, shtablar sonini yoki ulam ing 
xodim larini qisqartirishga erishadilar. Bu strukturaning afzalligi shundaki, chiziqli 
rahbarlar o ’z diqqatlarini ilm iy-tadqiqiy ishlarga em as, balki asosan, korxonaning 
jo riy faoliyatiga qaratadilar. U ning kam chiligi esa boshqaruv tizim ida ortiqcha 
b o 'g 'in la m in g paydo b o ’lishi, boshqarish tezkorligining susayishi, boshqarish 
xarajatlarining o ’sishidadir. .( 14.1 -jadval)
C hiziqli-shtabli 
strukturadan 
farqli 
o ’laroq 
boshqaruvning 
funksional 
strukturasi 
rahbarlar 
va 
struktura 
b o 'g 'in la rin in g
boshqaruv 
faoliyatini 
ixtisoslashtirishga qaratilgandir. B unda har bir boshqaruv b o 'g 'in ig a m uayyan 
funksiyalar biriktirib q o ’yiladi. M asalan, biri m arketing, ikkinchisi ishlab 
chiqarishni, uchinchisi esa, m oliyani boshqarish bilan sh u g ’ullanadi.