Voyaga yetganlik va voyaga yetmaganlarni emansipatsiya qilish nazariya va amaliyot muammolari

1) Ijtimoiy mezon; 
2) Tibbiy mezon; 
3) Mintaqaviy mezon; 
4) Psixologik mezon. 
Ijtimoiy mezon
- 
bu shaxsning qanday jamiyatda yashayotganligi va unga 
nisbatan o’zga shaxslarning munosabatlari darajasidir. Muayyan shaxsga nisbatan 
jamiyatning ishonuvchanligi bir qarashda salbiy holatdek tuyulgani bilan, ammo 
shu shaxsning qanday tarbiyalanishi jamiyatning unga ishongan holda yetarli 
sharoitlarni yaratib berganligiga bog’liqdir. Bundan tashqari oilaviy muhitning 
ham katta ahamiyati bor. 
Oila va turmush sharoitidagi muhitni yaxshilashda birinchi navbatda milliy 
urf-odatlarni qayta tiklash va milliy turmush-tarzini shakllantirish hozirgi kunda
dolzarb muammo bo’lib qolmoqda
5
. Bolaning oilaviy tarbiyasi uning hayotidagi 
boshlanishi zarur bo’lgan barcha jarayonlarning qachon va qanday ro’y berishiga 
bog’liqdir. “Bola huquqlari to’g’risida”gi Konvensiyaning preambulasida “Bola, 
uning shaxsi to’la rivojlanishi, har tomonlama kamol topishi uchun oila muhitida, 
mehr-oqibat va turmush sharoitida o’sishi kerak” deyilgan. 
Tibbiy mezon -
bu shaxsning jismoniy yetukligi, nuqsonlarning kamligi 
yoki qanday darjada ekanligi bilan bog’liq. Ammo bular tibbiy mezonni to’liq 
ifodalay olmasa-da, muhitning umumiy holatidan kelib chiqib, shaxsga nisbatan 
tibbiy nuqtai nazardan bahs berish mumkin. Ya’ni shaxsning jismoniy va ruhiy 
4
Попов Николай Васильевич; Человек и закон. Совершеннолетие и эмансипация несовершеннолетних;
5
Nazarov A. Oila va turmush munosabatlarida zo’ravonlikni oldini olish muammolari. Davlat va huquq 2004.
4-son. 

---

13 
yetukligini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu mezonni ko’proq shaxsning 
mehnat qobiliyatiga qarab aniqlash mumkin. 
Mintaqaviy mezon -
geografik jihatdan muayyan bir mamlakatning 
joylashish o’rni va iqlimi unda yashaydigan fuqarolarning yoshiga nisbatan 
yetukligi ancha ilgarilab ketishiga olib keladi. Bunga yorqin misol sifatida bir 
qancha davlatlardagi balog’atga yetish yoshini ko’rsatish mumkin. Issiq iqlimli 
mintaqalarda (asosan Markaziy Osiyo va Shimoliy Afrika) bu yosh ancha past 
ko’rsatkichda bo’lsa, nisbatan sovuq, asosan Yevropa davlatlarida bu yosh ancha 
yuqoridir. Chunki tashqi iqlimiy jarayon kishi organizmiga uni rivojlantirish uchun 
yetarli va sezilarli darajada ta’sir ko’rsatadi.