Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

6-§.
Номсиз шартномалар 
Кредитор ва қарздор ўртасида ашёни бериш билан мажбурият 
муносабатларини ўрнатувчи юкорида санаб ўтилган 4 реал шартномадан 
ташқари Рим хўжалик ҳаётида фуқаролар ўзига тегишли бўлган ашёни 
бошқа шахсларга бериши ёки бирон-бир хизматни бажариши, ўз навбатида 
эса, бошқа шахслар ҳам уларга олинган ашё ёки хизмат ўрнига бирон-бир 
ашё бериши ёки хизмат бажаришидан иборат бўлган мажбурият 
муносабатлари мавжуд бўлган. Қарама-қарши томондаги шахслар ўз 
мажбуриятларини бажармаслиги оқибатида ўз мажбуриятини бажарган
шахслар ҳуқуқий ҳимояга эга бўлмаган. Jus civile бўйича бундай келишувлар
ҳимоя қилинмаган эди(pacta nuda). Олинган мажбуриятлар бажарилмаганлик 
ҳолатлари такроран содир бўлишини ҳисобга олиб, Рим преторлари бу 
ҳолни bona fidesга зид келган, деб топиб, бошқа шахсларга ашё берган ва 
хизмат бажарган шахслар ҳимояси учун бир қатор ҳуқуқий воситалар
яратдилар:
conditiones sine causa, conditiones ex poenitentia, actiones
in factum ва actiones praescriptis verbis.
Conditiones sine causa
бу шахсларга қарама-қарши тарафнинг 
мажбурияти қарздор айби билан ижро этилмаганда престация предметини 
реституция қилиш учун хизмат қилган. 

---

204 
Conditiones ex poenitentia
доимий муносабатларни қарздор ўз 
мажбуриятини бажаришни истаса ҳам, лекин бажармаганлиги ва бажаришни 
бошламаганлиги туфайли бекор қилишда ёрдам берган.
Actiones in factum ва actiones praescriptis verbis
ваъда қилинган 
хизмат бажарилишини талаб қилаётган кредитор ҳимояси учун хизмат
қилган. 
а) Қайд этилган ҳуқуқий воситалар ёрдамида Рим ҳуқуқида номсиз реал 
шартномалар гуруҳи яратилди. Бу воситалар киритилиши билан ҳуқуқ 
томонидан ҳимояланмаган ашё бериш ёки хизмат бажариш барҳам топди.
Юстиниан кодификациясида бу ҳоллар, яъни бир шахс бошқа шахсга
бирон-бир ашё бериши ёки бирон-бир хизмат бажариш шарти билан ашё 
бериши ёки хизмат бажариши ҳоллари 4 гуруҳга бўлинган: