Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

exeptio rei venditae ac traditae

---

118 
киритилгандан кейин квирит мулкдори томонидан норасмий йўл билан
res mancipiни қўлга киритувчи ўз ваколатларининг мазмунига кўра бундай
қўлга киритувчилар тўлиқ мулк ҳуқуқига эга бўлдилар (plenam in re
potestatem). Улар шу тариқа ашёдан фойдаланиш, маҳсулларини йиғиш ва 
уни тасарруф этиш ва бошқа шахслардан ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга 
бўлдилар. Бундай янги мулк ҳуқуқи Рим преторлари томонидан киритилгани 
учун претор мулкчилиги, бошқа томондан эса – Pим фуқаролари мулкининг 
таркибий қисми –
in bonis
дан иборат бўлгани сабабли бонитар мулкчилик 
деб атала бошланди.
Nudum jus Quiritum.
Рим преторлари қадимги jus civile ҳуқуқининг 
қоидаларини бекор қилишга ҳаққи бўлмагани сабабли шахсларнинг res
mancipi ашёларини манципация ёки in jure cessio шаклида бериб юбора 
олмайдиган шахсларнинг квирит мулки ҳуқуқини йўқ қила олмаганлар. Бу 
шахслар квирит мулк ҳуқуқини муддат ўтгунча сақлаб турганлар. Оддий 
бериб юбориш йўли билан res mancipi ашёларини қўлга киритувчилар 
exeptio rei venditae ac traditae
ва
actio Publiciana
ёрдамида ҳимоя
қилингани сабабли ва преторлар фуқаролик ҳуқуқи нормаларини
ўзгартириш ва тўлдириш ҳуқуқига эга бўлган. Натижада, квирит
мулкдорларининг ваколатлари расмий бўлиб қолган: уларнинг
optimum
jus nudum jus Quiritum
га айланган, яъни деярли мазмунсиз қуруқ
квирит мулки ҳуқуқи бўлиб қолган. Квирит ва бонитар мулки ҳуқуқи 
ўртасидаги тафовутни йўқ қилган Юстиниан қуруқ квирит мулки ҳуқуқи 
тушунчасини ҳам йўқотган. Бу ҳолатда мулкни қўлга киритиш
усулларининг расмий ва норасмий турларининг амал қилиши ўртасидаги 
фарқ ҳам йўқотилди.
Провинция мулки.
Провинциялардаги ерлар res mancipi гуруҳига 
кирмаган ва на бонитар, на квирит мулки предмети бўла олган.
Провинциялар ерларига бўлган мулк ҳуқуқи Рим халқига ва сенатга 
(praedia stipendaria) ёки императорга (praedia tributaria) тегишли бўлган.
Лекин бу ерлардан на Рим халқи, на сенат ва на император фойдаланмагани
сабабли бу ерларга алоҳида шахслар ишлов бериши мумкин бўлган.
Алоҳида фуқароларнинг провинция ерларига ишлов бериш ҳуқуқи (jus
possessiones) ёки