Axborot texnologiyalari, tarmoqlar va telekommunikatsiyalar

SUN’IY INTELLEKT ASOSIDA YOSHLARNI KASBGA TO‘G‘RI 
YO‘NALTIRISH TIZIMINI ISHLAB CHIQISH 
Muhammadsolayev A.Sh, Masharipov S.A., Iskandarov S.Q., Sharifboyeva R.B. 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Urganch filiali 
 
Abstract
: Ushbu izlanish asosan maktab o‘quvchilarini kelajakdagi 
kasblariga to‘g‘ri yo‘naltirish maqsadida o‘quvchilarning o‘zlashtirishini tahlil 
qilgan holda oldindan tavsiya berishni amalga oshirishni ko‘zlaydi. Izlanishda 
asosan maktab o‘quvchilarini fanlardan yillik baholaridan foydalangan holda 
o‘quvchilarga kelajakdagi kasbni to‘g‘ri tanlashda ko‘maklashadi. 
Kalit so‘zlar
: Recommender Systems, Collaborative Filtering, Hybrid 
Recommender Systems, Demographic Recommender Systems, Community-Based, 
sun’iy intellect. 
Kirish: Bugungi kunda deyarli barcha davlatlarda millionlab o‘quvchilar 
tahsil olmoqda. Maktab, kollej va universitetlarda ta’lim olayotgan o‘quvchilarning 
kelajakda kerakli va yaxshi kasbni egallashi bu nafaqat o‘zlari uchun balki bu 
mamlakat uchun ham muhum o‘rinda turadi. Kelajakdagi kasbni to‘g‘ri tanlashni 
esa ota-onaning majburlovi bilan emas balki o‘quvchining salohiyati, qiziqishidan 
kelib chiqqan holda yo‘naltirish zarurdir. 
Odatda, o‘quvchi va uning kelajagi orasidagi bog‘lanish o‘qituvchining 
tavsiyasiga asosan yoki boshqa tengdoshlarining tavsiyasiga asoslangan. Lekin 
bugungi kunda, Tavsiya berish butunlay avtomatlashtirilgan va u o‘quvchining 
ma’lumotlaridan kelib chiqqan holda mos tavsiyalarni bershga asoslangan. 
Bu jarayonda aniqlikni va samaradorlikni oshirish maqsadida shu kungacha 
bir nechta ishlar qilingan. Shu jumladan o‘quvchilarning kelajakdagi yo‘nlishini 
tog‘ri belgilash uchun “Tavsiya qilish tizimi” ustida ishlar qilingan. 
Asosiy ma’lumotlar: 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
482 
Bugungi kunga kelib “Tavsiya qilish tizimi” bir qancha algoritmlar 
yordamida amalga oshirilgan. Bularga misol tariqasida “Collaborative Filtering 
(CF) Recommender Systems” [3], “Knowledge-Based (KB) Recommender 
Systems” [3], “Demographic Recommender Systems” [3], “Community-Based 
Recommender Systems” [3], “Hybrid Recommender Systems” [3] kabi 
algoritmlarini keltirish mumkun. “Tavsiya etish tizimi” o‘quvchilarning qaysi 
qurslarga qatnashayotganini solishtriadi va o‘sha qurslardan kelgan natijalarni 
tahlil qilgan holda asosiy xulosalarni keltrib beradi. Bilamizki o‘quvchilarda har 
bir fan uchun qiziqish alohida shakllanadi, bu qiziqishlardan olingan xulosalar 
natijasida ko‘pgina natijalarga erishish mumkun. Tavsiya berish tizimi 
o‘quvchining bilimidan kelib chikib kelajakkdagi baholarini tavsiya qila oladi. 
O‘quvchining kelajakdagi baholarini tavsiya qilish tizimini dastlab 
“collabrativ filtrlash” usuli bilan aniqlashni korib o‘tamiz. Bu tizim [1] dastlab 
foydalanuvchining xatti-harakatlari va boshqa ma’lumotlari haqida ma’lumot 
to‘playdi va katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qiladi. Keyin esa avval boshqa 
o‘hshash harakatlari foydalanuvchilar tomonida tanlangan tanlovlar asosida 
haridorga tavsiya qiladi. Misol uchun magazinda birinchi xairdor telefon, himoya 
g‘ilofi va telefon uchun maxsus quloqchin sotib oldi, ikkinchi hairdor esa telefon 
va himoya g‘ilofini sotib oldi. Natijada Collabrativ filtrlash orqali tavsiya berish 
tizimi tanlovlarni eslab olish natijasida keyingi haridorga tavsiya berishi 
mumkundir. Bundan tashqari “Content-based recommadation system” [2] algoritm 
ko‘rib o‘tsak. Bu turdagi tavsiya tizmi foidalanuvchi uchun bitta profil yaratadi va 
foydalanuvchi ma’lumotlarini to‘playdi. Misol uchun kino actiyori, qahramoni 
yoki yaxshi korgan kinosi kabi ma’lumotlarni to‘playdi. Tavsiya berish jarayonida 
esa oldindan kiritilgan ma’lumotlardan kelib chiqqan holda tavsiyalarni berdi. 
Endi esa “Hybrid recommendation systems” [3] haqida to‘htalib o‘tsak. Bu 
algoritm yuqoridagi ikkita jarayonni ham o‘z ichiga olgan holda samaradorlikni 
juda oshrib beruvchi algoritm hisoblanadi.Bu turdagi tavsiya etish tizimi bir 
qancha yo‘llar yordamida amalga oshiriladi. Misol tariqasida aytadigan bo‘lsak 
“content-based” [3] ga asoslangan va “collaborative-based” [3] ga asoslanga qilish 
yoki alohida alohida ishlatish mumkun. 
Xulosa: 
Ko‘pchilik tavsiya qilish tizimlari maqsadiga mos foydalanuvchining 
ma’lumotlariga asoslangan holda ishlaydi. Shundan kelib chiqqan holda “Tavsiya 
qilish tizimi”ni ta’lim sohasida qo‘llashda yuqorida ko‘rsatilgan tizimlardan 
foydalanishni maqsad qilindi. Bu ishni amalga oshirish uchun asosiy baza sifatida 
Aqlli maktab dasturidan foydalanish maqsadga muofiq hisoblanadi. 
Adabiyotlar: 
1.
A Hybrid Course Recommendation System by Integrating Collaborative 
Filtering and Artificial Immune Systems 
2.
A Personalized Course Recommendation System Based on Career Goals 
3.
Hybrid Educational Recommender System, Utilizing Student, Teacher and 
Domain Preferences and Amazon Alexa Conversation Engine 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
483