Tarbiya: muammo, yechim

 
MATEMATIKA O‘QITISH SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA DIDAKTIK 
MATERIALLARDAN FOYDALANISH 
Sa'dullayeva Mehriniso Sanokulovna
22 IDUM. Buxoro sh. 
Matematika fanini o‘qitish o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Shu sababdan umumta’lim 
maktablari o`quvchilarida fanlar asoslarini chuqur egallashlariga erishish o‘quv jarayonida na 
faqat maxsus darsliklar va o‘qitish usullarini, balki umumta’lim maktablari xususiyatlarini hisobga 
oluvchi ta’limiy materiallardan foydalanish bilan ta’minlanishi mumkin. 
Umumta’lim maktablari o‘quv jarayoniga o‘quv dasturiga mos ishlab iщlab chiqilgan
didaktik materiallarni joriy etiщ ehtiyoji mavjud. Bunda o‘quv-tarbiya ishi saviyasini ko‘tarish 
maqsadida o‘quv vaziyatlarida foydalanish mumkin bo‘lgan didaktik materiallarni o‘qituvchining 
o‘zi to‘la mustaqil ishlab chiqa olmasligini nazardan chiqarmaslik lozim. 

---

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
287 
Umumta’lim maktablari xususiyatlarni hisobga oluvchi va o‘qituvchiga matematika 
o‘qitishni tashkil etishdagi qiyinchiliklarni muvaffaqiyatli bartaraf eta olishga imkon beruvchi 
zamonaviy naщriyot texnikasi yordamida bajarilgan didaktik materiallar zarur. Ular yordamida 
o‘qituvchi nazariy materialni o‘zlashirilishini ratsional tashkil eta olishi, uni mashg‘ulotlarda 
mustaqil ishlar orqali mustahkamlay olishi, matematik masalalar yecha olish ko‘nikma va 
malkalarini shakllantirishi, o‘quv ishining jamoaviy va shaxsiy shakllarini muvofiqlashtirilishi, 
o‘qitish jarayonining boshqariluv darajasini oshishiga erishmog‘i lozim. 
Shu paytgacha o‘qitish vositalariga ko‘pgina uslubchilar ko‘rgazmadilik yoki 
«usulubiyatni rang-baranglashtirish» usuli sifatida qarab keldilar. Ularni oqilona,ustalik bilan 
qo‘llash o‘qituvchiga matematika o‘qitish jarayonini har tomonlama takomillashtirish 
imkoniyatini beradi. 
Pedagogik ko‘rgazmalilikning zamonaviy «formulasi»: izomorfizm plyus oddiylikka 
asoslanadi. O‘rganilayotgan hodisani tavsiflovchi model (bu formula, chizma, graf bo‘lishi 
mumkin) bu hodisaning ma’lum jihatini izomorf tasvirlash bilan birga uning boshqa ikkinchi 
darajali jihatlaridan abstraktlashtiriladi. Model bilan hodisani izomorf tasvirlash kabul qilish 
oddiyligi tushunchasi bilan bog‘liq, chunki model ta’lim oluvchilarning diqqatini hodisaning 
ma’lum tomonlariga qaratadi, qolganlari esa nazardan chetda qoladi. Mualliflar berilgan modelni 
tashkil etuvchi barcha oddiy elementlar majmuasidan iborat axborot miqdori(bitlarda) bilan 
xarakterlanuvchi modelni qabul qilish oddiyligining ana shunday matematik ta’rifini beradilar. 
Masalan, to‘g‘ri burchakli parallelepipedning modeli uchun mualliflar fikricha bunday elementlar 
bo‘lib, yoqlar soni, har bir yoqning to‘g‘ri to‘rtburchak shakli hamda stereometriyaning «jism», 
«chegaralangan» va h.k. kabi tushunchalarini kiradi. 
Ko‘rgazmalilik boshqa xossalarga(psixofizilogik,estetik) ham ega, lekin ko‘rsatilgan ikki 
xossa «izomorfizm» va «oddiylik» asosiylardan hisoblanadi[3,4,5]. Bizning bu borada olib borgan 
nazariy-tajriba tadqiqotlarimiz jarayonida turli xil NADM turlari ishlab chiqildi[6,7,8,9]: 
1. Faqat yechish talab etilgan masala, mashq yoki javob berish zarur bo‘lgan savol 
shartlarini o‘z ichiga olgan topshiriqli varaqchalar. Bu varaqchalar mustaqil ish berish jarayonini 
osonlashtirishga imkon beradi. Ularning samaradorligi shundaki, o‘qituvchi turli o`quvchilarga 
turli mustaqil ishlarni taklif eta olishi mumkin.